თირ­კმლის ჩაი _ (Orthosiphon Stamineus)

თირ­კმლის ჩაი მა­რადმ­წვა­ნე, ტრო­პი­კუ­ლი წარ­მო­შო­ბის, ძლი­ერ და­ტოტ­ვი­ლი, ნა­ხევ­რად ბუჩ­ქი ან ბუჩ­ქი მცე­ნა­რეა, ვე­ლურ მდგო­მა­რე­ობ­ა­ში იგი 1,5 მ სი­მაღ­ლის იზრ­დე­ბა, კულ­­ტუ­რა­ში 50-70 სმ-ს არ აღ­ემ­ატ­ე­ბა. იგი მი­ეკ­უთ­ვნე­ბა ტუ­­­­ჩო­სებრ­თა ოჯ­ახს და ენ­ათ­ეს­ავ­ე­ბა ოც­ი­უმ­ის გვარს.

სა­ქარ­თვე­ლოს სუბ­ტრო­პი­კულ ზო­ნა­ში საკ­მა­ოდ კარ­გად ცნო­ბი­ლი სამ­კურ­ნა­ლო მცე­ნა­რეა, მი­სი სამ­შობ­ლოა და გავრ­­­­ცე­ლე­ბუ­ლია ბუ­ნებ­რი­ვად: ინ­დო­ნე­ზი­ა­ში, ინ­დო­ეთ­ში, ფი­­ლი­პი­ნე­ბის კუნ­ძუ­ლებ­ზე და ჩრდი­ლო-აღ­მო­სავ­ლეთ ავ­სტრა­ლი­ა­ში.

ჩვენს ქვე­ყა­ნა­ში თირ­კმლის ჩა­ი­ზე პირ­ვე­ლი ცნო­ბე­ბი 1939 წელს, სო­ხუმ­ში ჩა­უტ­არ­ებ­ი­ათ. 1959 წელს ქო­ბუ­ლეთ­ში გა­აშ­ენ­ეს პლან­ტა­ცი­აც, ის ას­ე­ვე მოჰ­ყავ­დათ ხო­ბის რა­ი­ონ­ის შუა ხორ­გის სპე­ცი­ალ­იზ­ირ­ებ­ულ მე­ურ­ნე­ობ­ა­ში.

თირ­კმლის ჩაი ფარ­თო­დაა გა­მო­ყე­ნე­ბუ­ლი მრა­ვა­ლი ქვეყ­ნის მე­დი­ცი­ნა­ში, მათ შო­რის აშშ-ში, ინ­დო­ეთ­ში, ჩი­ნეთ­ში და სხვა ქვეყ­ნებ­ში. მი­სი და­დე­ბი­თი გან­მკურ­ნე­ბე­ლი თვი­სე­ბა აღ­ნიშ­ნუ­ლია ის­ე­თი და­ავ­ად­ებ­ებ­ის მი­მართ, რო­გო­რი­ცაა: გულ­სის­ძარ­ღვე­ბის, თირ­კმლე­ბის და შარ­დსა­დი­ნა­რი გზე­ბის, საკ­ვებ­მომ­ნე­ლე­ბე­ლი ორ­გა­ნო­ებ­ის და სხვა და­ავ­ად­ებ­ის სამ­კურ­ნა­ლოდ. ორ­გა­ნიზ­მი­დან გა­მოჰ­ყავს აზ­ოტ­ი­ა­ნი პრო­დუქ­ტე­ბი (შარ­დო­ვა­ნა), შარ­დმჟა­ვას მა­რი­ლე­ბის ქლო­რი­დე­ბი. ნა­ყე­ნის სა­ხით მას იყ­ენ­ებ­ენ თირ­კმლე­ბი­სა და შარ­დის ბუშ­ტის მწვა­ვე და ქრო­ნი­კუ­ლი და­ავ­ად­ებ­ის დროს, გუ­ლის უკ­მა­რი­სო­ბი­სას, რო­მელ­საც თან ახ­ლავს შე­შუ­პე­ბა, ას­ე­ვე გა­მო­იყ­ენ­ე­ბა თა­ვის ტვი­ნის სისხლ­ძარ­ღვე­ბის, სკლე­რო­ზი­თა და ჰი­პერ­ტო­ნი­ით და­ავ­ად­ებ­ულ­თათ­ვის.

თირ­კმლის ჩა­ის ფარ­თოდ გა­მო­ყე­ნე­ბა, თირ­კმლის მწვა­ვე ქრო­ნიკ­უ­ლი და­ავ­ად­ებ­ის, ნეფ­რი­ტის (თირ­კმლის ან­თე­ბა), თირ­კმლი­სა და ღვიძ­ლის კენ­ჭო­ვა­ნი და­ავ­ად­ებ­ის დროს. მკურ­ნა­ლო­ბის ეფ­ექ­ტი აღ­ინ­იშ­ნე­ბა მკურ­ნა­ლო­ბის დაწ­ყე­ბი­დან ორ-სამ დღე­ში.

თირ­კმლის ჩაი სით­ბოს­მოყ­ვა­რუ­ლი მცე­ნა­რეა, 30-ზე და­ბა­ლი ტემ­პე­რა­ტუ­რის დროს ის იღ­უპ­ე­ბა. კარ­გად ვი­თარ­დე­ბა 250-ის პი­რო­ბებ­ში, რო­დე­საც ატ­მოს­ფე­რუ­ლი ნა­ლე­ქე­ბის რა­ოდ­ენ­ო­ბა 4000 მმ-ს აჭ­არ­ბებს. ყო­ვე­ლი­ვე აქ­ედ­ან გა­მომ­დი­ნა­რე, თირ­კმლის ჩაი ჩვენ­თან მოჰ­ყავთ, რო­გორც ერ­თწლი­ა­ნი კულ­ტუ­რა. ის კარ­გად ხა­რობს ჩვენს პი­რო­ბებ­ში სუს­ტი მჟა­ვე რე­აქ­ცი­ის, საკ­ვე­ბი ნივ­თი­ერ­ებ­ებ­ით მდი­დარ ნი­ად­აგ­ებ­ზე.

თირ­კმლის ჩა­ის და­მა­ხა­სი­ათ­ებ­ე­ლი ბი­ოლ­ოგ­ი­უ­რი თა­ვი­სე­ბუ­რე­ბაა ის, რომ მას აქვს ფეს­ვე­ბის ად­ვი­ლად რე­გე­ნე­რა­ცი­ის უნ­ა­რი. ბუ­ნებ­რი­ვი გამ­რავ­ლე­ბის პი­რო­ბებ­ში თირ­კმლის ჩა­ის ყლორ­ტე­ბი ეხ­ე­ბა რა ნი­ად­აგს, იქ­ვე წარ­მო­შობს ფუნ­ჯა ფეს­ვებს.

ჩვენს პი­რო­ბებ­ში სა­წარ­მოო მიზ­ნი­სათ­ვის მი­ღე­ბუ­ლია თირ­კმ­ლის ჩა­ის გამ­რავ­ლე­ბა ვე­გე­ტა­ტი­უ­რი წე­სით, რად­გან იგი შე­და­რე­ბით ად­ვი­ლად ფეს­ვი­ან­დე­ბა. მარ­თა­ლია, თირ­კმლის ჩაი უხ­ვად ყვა­ვი­ლობს, მაგ­რამ იშ­ვი­ათ შემ­თხვე­ვა­ში მსხმო­ი­ა­რ­ობს და იძ­ლე­ვა თესლს, რად­გან თეს­ლი მომ­წი­ფე­ბამ­დე ცვი­ვა.

თირ­კმლის ჩა­ის ჩი­თი­ლე­ბის გა­მოყ­ვა­ნა ძი­რი­თა­დად მიმ­დი­ნა­რე­ობს წლის ცივ დრო­ში (ოქ­ტომ­ბე­რი-მა­ი­სი) თბილ სათ­ბურ­ში, ხო­ლო გა­ზაფ­ხულ­ზე _ კვალ­სათ­ბურ­ში.

სა­დე­დე მცე­ნა­რე­ებ­ის მი­სა­ღე­ბად სექ­ტემ­ბერ­ში, პლან­ტა­ცი­ებ­ში უნ­და აჭ­რან კენ­წრუ­ლი ნა­ზარ­დე­ბი და და­სა­ფეს­ვი­ან­ებ­ლად სათ­ბურ­ში დარ­გან. 1 ჰა-ზე 35-40 ათ­ა­სი ცა­ლი ჩი­­თი­ლი ეტ­ე­ვა. ნორ­მა­ლუ­რი და­ფეს­ვი­ან­ებ­ის­ათ­ვის სა­ჭი­როა ტემ­პე­რა­ტუ­რა 24-280-ის ფარ­გლებ­ში იყ­ოს. სა­კალ­მედ უნ­და აიჭ­რას 5-6 სმ სიგრ­ძის ყლორ­ტე­ბი ორი წყვი­ლი ფოთ­­ლი­თა და კენ­წრუ­ლი კვირ­ტით.

გა­ზაფ­ხულ­ზე კალ­მე­ბი 5×5 სმ კვე­ბის არ­ით უნ­და მო­ათ­ავ­სონ. კალ­მე­ბი ზრდის სტი­მუ­ლა­ტო­რით თუ და­მუ­შავ­დე­ბა, უკ­ეთ­ეს შე­დე­გებს მი­ვი­ღებთ. დარ­გვის შემ­დეგ კალ­მე­ბი უნ­და მო­ირ­წყას და და­იხუ­როს ხის ჩარ­ჩო­ებ­ით.

ას­ეთ პი­რო­ბებ­ში, და­ფეს­ვი­ან­ე­ბა_6-7 დღე­ში ხდე­ბა. კალ­მე­ბის და­ფეს­ვი­ან­ებ­ის შემ­დეგ, კვალ­სათ­ბუ­რებს უნ­და მო­აც­ილ­ონ მარ­ლის ჩარ­ჩო­ე­ბი. თირ­კმლის ჩა­ის­ათ­ვის გა­მო­სა­დე­გია სა­შუ­ა­ლო თიხ­ნა­რი, მსუ­ბუ­ქი მე­ქა­ნი­კუ­რი შედ­გე­ნი­ლო­ბის ნი­ად­აგ­ე­ბი. მის­თვის უვ­არ­გი­სია მჟა­ვე რე­აქ­ცი­ის მქო­­­ნე, მძი­მე თიხ­ნა­რი ნი­ად­აგ­ე­ბი.

თირ­კმლის ჩა­ის პლან­ტა­ცი­ის გა­სა­შე­ნებ­ლად გა­მო­სა­დე­გია ის­ე­თი ნაკ­ვე­თე­ბი, რომ­ლე­ბიც და­კა­ვე­ბუ­ლი იყო ერ­თწ­ლი­ა­ნი სა­თოხ­ნი კულ­ტუ­რებით.

სპე­ცი­ალ­იზ­ირ­ებ­ულ მე­ურ­ნე­ობ­ებ­ში, სა­დაც იწ­არ­მო­ე­ბა სამ­კურ­­ნა­ლო მცე­ნა­რე­ე­ბი და მიმდიანრეობს მა­თი მო­ნაც­ვლე­ო­ბა, თირ­კმლის ჩაი შე­იძ­ლე­ბა ერ­თი­და­იმ­ა­ვე ნაკ­ვეთ­ზე დარ­ჩეს 1-2 წლის გან­მავ­ლო­ბა­ში.

მი­წის და­მუ­შა­ვე­ბის დროს შე­ტა­ნილი უნ­და იქ­ნეს ფოს­ფო­რი 120 კგ, კა­ლი­უმ­ი 100 კგ და აზ­ო­ტი 120 კგ ჰექ­ტარ­ზე.

თირ­კმლის ჩა­ის­ათ­ვის პლან­ტა­ცი­ა­ში ოპ­ტი­მა­ლური კვე­ბის არ­ედ დად­გე­ნი­ლია 70X35 ან 70X40 სმ გა­ად­გი­ლე­ბა. ჩი­თი­ლე­ბი უნ­და და­ირ­გას 10-15 სმ სიღრ­მის კვლებ­ში, სა­დაც წი­ნას­წარ უნ­და შე­ტა­ნონ ჰა-ზე 20 ტ-მდე ორ­გა­ნუ­ლი სა­სუ­ქი. დარ­გვა ჩვენს პი­რო­ბებ­ში უნ­და ჩა­ტარ­დეს მა­ის­ის მე­ო­­რე და ივ­ნი­სის პირ­ველ ნა­ხე­ვარ­ში, დარ­გვის შემ­დეგ აუ­ც­ილ­ებ­ელ­ია მორ­წყვა.

თირ­კმლის ჩა­ის მო­სა­ვალ­სა და სამ­კურ­ნა­ლო ნედ­ლე­ულს წარ­მო­ად­გენს მცე­ნა­რის 2-4 ფოთ­ლი­ა­ნი კენ­წრუ­ლი ნა­ზარ­­დე­ბი-დუ­ყე­ბი.

კრე­ფა იწყება მცე­ნა­რის აქ­ტი­უ­რი ზრდის დას­რუ­ლე­ბი­დან 1-2 კვი­რის შემ­დეგ, სა­ვე­გე­ტა­ციო პე­რი­ოდ­ში 2-3-ჯერ. პირ­ვე­ლი და მე­ო­რე კრე­ფის დროს უნ­და მოკ­რი­ფონ მხო­ლოდ დუ­ყე­ბი, ხო­ლო მე­სა­მე კრე­ფი­სას-დუ­ყე­ბი და ყვე­ლა მწვა­ნე ფო­თო­ლი. სა­შუ­ა­ლო მო­სა­ვა­ლი ჰექ­ტრი­დან და­ახ­ლო­ებ­ით 800 კი­ლოგ­რა­მია. იყ­რე­ბა დაწ­ნულ კა­ლა­­­თებ­ში, მოკ­რე­ფი­ლი მა­სა 24-25 სა­ათ­ის გან­მავ­ლო­ბა­ში 4-6 სმ სის­ქის ფე­ნე­ბად უნ­და გა­შა­ლონ საშ­რობ სტე­ლა­ჟებ­ზე, უნ­­და აურ­ი­ონ 2-3 ჯერ. შემ­დეგ იყ­რე­ბა მავ­თუ­ლის ბა­დი­ან უჯ­რებ­ში, აშ­რო­ბენ სპე­ცი­ალ­ურ საშ­რობ კა­რა­დებ­ში 60-700 ტემ­პე­რა­ტუ­რის პი­რო­ბებ­ში, 12-14 სა­ათ­ის გან­მავ­ლო­ბა­ში.

თირ­კმლის ჩა­ის მზა პრო­დუქ­ცია უნ­და აკ­მა­ყო­ფი­ლებ­დეს შემ­დეგ მოთ­ხოვ­ნებს: ტე­ნი­ან­ო­ბა არ­ა­უმ­ეტ­ეს 13%, მი­ნე­რა­ლუ­რი მი­ნა­რე­ვი არ­ა­უმ­ეტ­ეს 2%, ორ­თა­ვე მხა­რეს მუ­ქი ფოთ­ლე­ბი, ცალ­კე­უ­ლი ღე­რო­ე­ბი არა უმ­ეტ­ეს 2,5 მმ-ისა და თა­ნაყ­ვა­ვი­ლე­დე­ბის ნა­წი­ლე­ბი უნ­და შე­ად­გენ­დეს არა უმ­ეტ­ეს 4%-ს.

თირ­კმლის ჩა­ის სამ­კურ­ნა­ლო პრე­პა­რა­ტია თბი­ლი და ცი­ვი წე­სით დამ­ზა­დე­ბუ­ლი ნა­ყე­ნი. თბი­ლი წე­სით დამ­ზა­დე­ბუ­ლი ნა­ყე­ნი უფ­რო ეფ­ექ­ტ­ურ­ია. იგი შემ­დეგ­ნა­ირ­ად მზად­დე­ბა: იღ­ებ­ენ 3-4 გ მზა პრო­დუქ­ცი­ას (3-4 გ ფოთ­ლი­სა და დუ­ყის გამ­ხმა­რი მა­სა), აქ­უც­მა­ცე­ბენ 5 მმ-ის სი­დი­დის ნა­წი­ლე­ბად, შემ­დეგ და­ას­ხა­მენ 200 მლ მდუ­ღა­რე წყალს და 10-15 წუთს ად­უღ­ებ­ენ, ერ­თი სა­ათ­ის შემ­დეგ კი ფილ­­ტრა­ვენ. ავ­ადმ­ყოფ­მა თბი­ლი ნა­ყე­ნი უნ­და მი­იღ­ოს დღე­ში 2-ჯერ ჭა­მამ­დე, 20 წუ­თით ად­რე.

ას­ეთ­ი­ვე წე­სით მზად­დე­ბა და მი­იღ­ე­ბა თირ­კმლის ჩა­ის ცი­ვი ნა­ყე­ნი, მხო­ლოდ იმ გან­სხვა­ვე­ბით, რომ იგი 4 სა­ათ­ის შემ­დეგ უნ­და გა­იფ­ილ­ტროს.

რეზო ჯაბნიძე, 

სსმმა აკადემიკოსი