ქვევრს მეცნიერული კვლევა ჭირდება მასში  უდიდესი პოტენციალია ჩადებული

ფრანგმა მოგზაურმა ჟაკ ფრანსუა გამბამ საფრანგეთის მთავრობის დავალებით, საქართველოში  1822-24 წლებში იმოგზაურა. მას დავალებული ჰქონდა, რუსეთის იმპერიის სამხრეთით მდებარე ქვეყნებთან, კერძოდ კი  საქართველოსთან  სავაჭრო-ეკონომიკური ურთიერთობის განვითარების პერსპექტივები შეესწავლა.

განცვიფრებულმა ფრანგმა მოგზაურმამოგზაურობის დროს, ქვეყნის სიმდიდრითა და  მოსახლეობის სიღატაკით  თავისი ამ მოგზაურობისადმი მიძღვნილ ანგარიშში ჩაწერა: „ამ დალოცვილი ქვეყნისთვის უფალს  ყველაფერი მიუცია, კაცს კი დღემდე არაფერი გაუკეთებია“ო.   ცნობილი რუსი ფილოსოფოსი და საზოგადო მოღვაწე გიორგი კლიმოვი, რომელიც ომის შემდეგ საბჭოეთში აღარ დაბრუნდა და შემდგომი მოღვაწეობა ამერიკაში გააგრძელა, ფილოსოფიურ თემაზე დაწერილი მრავალი წიგნის ავტორია. მის კალამს ერთი ასეთი ფრთიანი გამონათქვამი ეკუთვნის:  „ქვეყნის დასაღუპად, გადაგვარებული ხელისუფალი გაცილებით ეფექტიანია,  ვიდრე, ატომური ბომბი“ო. 

ჩვენდა სასირცხვილოდ,  ცხონებული ჟაკ ფრანსუა გამბა დღესაც რომ წამოაყენო  და ამოგზაურო   საქართველოში, ჩვენს გაუბედურებულ ცხოვრებაზე იმავეს დაწერდა. სულმნათი გიორგი კლიმოვი კი დამოუკიდებელი საქართველოს ბოლო დროინდელ ყველა მთავრობის მუშაობის სტილს და შედეგებს, თავისი აფორიზმად თქმული სიბრძნის ბრწყინვალე მაგალითად მოიყვანდა. სამწუხაროდ, არც  დღევანდელ და არც დღემდე არსებულ ხელისუფლებებს არანაირი მიზეზი არ აქვთ მათი ეს შეფასება, რაიმე ობიექტური არგუმენტით უარყონ, პირიქით,  კიდევ რბილადაა ნათქვამი.

უფლის განგებით დედამიწის ყველა კუთხე-კუნჭულს საკმარისი რაოდენობის რესურსები აქვს იქ მცხოვრები ხალხის ბედნიერი ცხოვრებისათვის, თუ რა თქმა უნდა, ქვეყნის ხელისუფლება ამ რესურსებს ქვეყნის და ხალხის საკეთილდღეოდ გამოიყენებს. უნდა აღინიშნოს, რომ საქართველო აქაც სხვებზე უკეთეს პირობებშია, რადგან ამოწურვად წიაღისეულ  სიმდიდრესთან ერთად,  ამოუწურავი და მუდამ  განახლებადი სიმდიდრე აქვს ვაზის, ღვინის და ქვევრის სახით, რომლებიც  სანამდე კაცობრიობა იარსებებს, არც დაილევა  და ყავლიც არასდროს გაუვა. რა თქმა უნდა, ეს თემა დიდია და  ერთ წერილში  ყველა  მათგანის  გაშუქება შეუძლებელია,  ამიტომ ამჯერად ქვევრის  იმ სიკეთეზე ვისაუბროთ, რომლის მოტანა ღვინის ამ ბუნებრივ ჭურჭელს ქვეყნისთვის შეუძლია, თუ რა თქმა უნდა, მის სიკეთეს ბოლომდე გამოვიყენებთ.

ქვევრი ღვინის ჭურჭელია, ღვინო კი ჭურჭელს სამ ძირითად მოთხოვნას უყენებს:

 1) იყოს ღვინისათვის ინერტული, ანუ ღვინოს არ გადასცეს თავისი ქიმიური და მინერალური ნივთიერებები.

 2) ჭურჭლის კედელს კარგი აერაციის უნარი ჰქონდეს და 3) მასში ჩასხმული ღვინო, მის შესანახად გათვალისწინებულ მუდმივ დაბალ  ტემპერატურაზე შეინახოს. 

ღვინის ევროპულ ჭურჭელს მუხის კასრს, მხოლოდ კარგი აერაციის უნარი აქვს, რაც შეეხება ინერტულობას, მას ეს თვისება არ გააჩნია, ანუ მუხის მერქანი ღვინოს თავის ქიმიურ ნივთიერებებს ინტენსიურად გადასცემს და სწორედ ამისთვის ავარგებენ მას ახალი მუხის კასრში. ასევე, სათავსოს სადაც ღვინით სავსე მუხის კასრები დგას, საჭირო მიკროკლიმატს, კონდიციონერებით უქმნიან. ასეთივე პრობლემურია მეტალის ჭურჭელი. მართალია, ის ღვინისათვის ინერტულია, მაგრამ არა აქვს აერაციის უნარი და მარანში ტემპერატურულ რეჟიმს ტექნიკის დახმარებით ქმნიან. რაც შეეხება თიხის ქვევრს, ის გამოწვის შედეგად ქვად ქცეული თიხაა და ამიტომ რამდენიმე წლიანი (3-5 წლ.) გამოყენების შემდეგ მისი კედელი, ღვინისთვის ინერტული ხდება. ასევე, ის გაუსანთლავი კედლით, კარგი აერაციის უნარით გამოირჩევა. ღვინის შენახვისათვის საჭირო ტემპერატურა კი ქვევრში ჩასხმულ ღვინოს დედამიწის ლითოსფეროსი (+140C) წლის ნებისმიერ დროს ბუნებრივად აქვს, ანუ ქვევრი სამივე იმ მოთხოვნას აკმაყოფილებს, რომლებსაც ღვინო ჭურჭელს უყენებს, ეს გარემოება კი მას, ევროპულთან შედარებით, ათი თავით მაღლა აყენებს. ამის მიზეზი კი ის არის, რომ დღემდე არანაირი ტექნიკა-ტექნოლოგია არ არსებობს იმისათვის, რომ მარანში ღვინოს მისთვის განკუთვნილი მუდმივი დაბალი  ტემპერატურა შეუქმნას, არადა ხარისხიანი  ღვინის დაყენების დროს მისთვის საჭირო მუდმივი ტემპერატურა, ერთ-ერთი ძირითადი მოთხოვნაა. ამიტომ ქვევრში უმაღლესი ხარისხის ბუნებრივი ღვინის დავარგება და დაძველება, ბევრჯერ ნაკლები დანახარჯით ხდება, ვიდრე ღვინის ევროპულ ჭურჭელში. ყველა აქედან გამომდინარე, დღეს და ყოველთვის ჩვენი მიზანი სწორედ ქვევრის  ყველა ამ თვისებათა გამოკვლევა, რეკლამირება და ქვეყნის საკეთილდღეოდ გამოყენება უნდა ყოფილიყო. სამწუხაროდ, დამოუკიდებლობის 33 წლის მანძილზე ამის გამგები ხელისუფლება არ აგვარჩევინეს და ამიტომ ასეთი სიმდიდრე გამოუყენებელია.

ცნობილია, რომ ქვევრი, ღვინის უნიკალური ჭურჭელია, მაგრამ ის მაშინაა ასეთი, როცა წესის და რიგის მიხედვითაა აშენებულ-გამომწვარი და  ყოველგვარი წესების  დაცვითაა  მიწაში  ჩადგმული. ამ  წერილით, სწორედ  ამ  ნაკლოვანებათა მონახვა-აღმოფხვრის ძველ  ტრადიციებზე და დღეს მისი გაგრძელების აუცილებლობაზე მინდა ვისაუბროთ. ასევე,  განვიხილავთ ამ ნაკლოვანებათა აღმოფხვრის შემთხვევაში რა დიდი სარგებლის მოტანა შეუძლია ქვეყნისთვის ქვევრს:

მართალია  ქართველები ქვევრს  80  საუკუნეა ვიყენებთ, მაგრამ ის ბოლომდე შესწავლილ-დახვეწილი  დღემდე არაა, რადგან ამას ბევრი, როგორც ობიექტური ისე სუბიექტური მიზეზები ჰქონდა და აქვს. მიზეზთა შორის პირველ რიგში ქვევრისადმი ბოლო სამი ათეული წლის მანძილზე ხელისუფლების აბსოლუტური უყურადღებობაა, რადგან ქვევრის ფენომენი დღემდე მეცნიერულად შეუსწავლელია  და ეს სწორედ  ხელისუფლების ნებით და ძალისხმევით, მათ მიერ დაფინანსებულმა კვლევით ინსტიტუტებმა უნდა გააკეთოს, რომელი ინსტიტუტიც საქართველოს წინა ხელისუფლებამ დაანგრია, ხოლო ვაზის და ღვინის სამშობლოში ასეთი ინსტიტუტი  თუა საჭირო, ამაზე დღევანდელ მთავრობას,  არც უფიქრია.

ცხადია, ჩვენს წინაპრებს ქვევრის მეცნიერული შესწავლა არ შეეძლოთ, რადგან ადრეულ საუკუნეებში ასეთი მცნებაც კი არ არსებობდა, მაგრამ მათთვის ეს, არც იყო საჭირო, რადგან ამ მიზნით ჰქონდათ  თავიანთი დროის უნიკალური მეთოდი,  კერძოდ, ქვევრის გამოყენების პროცესში გამოვლენილ ნაკლოვანებათა  დაუყოვნებლივ აღმოფხვრა, ანუ ჩასმა მორგების პრინციპი. ამგვარად, ათობით საუკუნის მანძილზე ამ მეთოდით მოხდა ქვევრის განახლება-დახვეწა. ეს, რომ ასე იყო ამის ნათელი მაგალითია  80 საუკუნის წიანათ აშენებული ქვევრი, რომელიც ბრტყელ ძირზე ყელის და ფარფლის გარეშეა დამზადებული, დღეს კი ქვევრი კონუსური ძირით, ბეჭებით,  ყელით და ფარფლით შენდება. ღვინის დაყენების   რაღაც  ეტაპზე უძველესი იბერები მიხვდნენ, რომ ღვინის ხარისხის ხანგრძლივი დროით შენარჩუნებისთვის მისი მუდმივ დაბალ ტემპერატურაზე შენახვაა საჭირო. რადგან იმ დროს  მუდმივი დაბალი ტემპერატურა მხოლოდ მიწაში იყო, ამიტომ ქვევრი მიწაში ჩადგეს. მართალია ამით ღვინის შენახვის  ტემპერატურა დარეგულირდა, მაგრამ ამან გააჩინა სხვა პრობლემები კერძოდ, ბრტყელი ძირის გამო ქვევრი ღვინისა და ნარეცხი  წყლისგან ბოლომდე ვეღარ გაცალეს. დაფიქრდნენ და მივიდნენ  იმ დასკვნამდე, რომ ქვევრის ბოლომდე გაცლისთვის  აუცილებელია ის კონუსურ ძირზე დამზადდეს და ამგვარად ეს ნაკლიც გამოასწორეს. შემდეგ კი  მიწაში ჩადგმულ  ქვევრს   გაუჩნდა  სხვა პრობლემა, კერძოდ: მისი კედლიდან ღვინომ დაიწყო გაჟონვა. დაიწყეს ამ პრობლემის გადაწყვეტაზე ფიქრი და მიხვდნენ, რომ ამის მიზეზი, შეიძლება  ქვევრის გარშემო შემოყრილი მიწის გამოშრობა იყოს (დღეს მეცნიერულადაა დამტკიცებული, რომ გამომშრალი მიწა, ნებისმიერი ფორიანობის  ქვევრიდან გაიწოვს ღვინოს), ანუ საჭიროა ქვევრის  გარშემო შემოყრილი მიწის პერიოდული დანესტიანება. მათ, ეს პრობლემა, ქვევრის თავის გარშემო საწყლე ორმოების დატოვებით გადაწყვიტეს.

როგორც ხედავთ ასეთი ძიებისა და აღმოჩენილ პრობლემათა გადაწყვეტის  შედეგად ჩვენმა წინაპარმა ღვინის უნიკალური ჭურჭელი  მიიღო. მიუხედავად ჩვენი წინაპრის  დიდი მცდელობისა ქვევრი დახვეწა-გაუმჯობესებას დღესაც საჭიროებს, რადგან დღეს ღვინო სულ სხვა მოთხოვნებს უყენებს ქვევრს, ვიდრე მრავალი საუკუნის წინათ. ამას კი მეცნიერული კვლევა და დარჩენილ პრობლემათა გამოვლენა-გამოსწორება უნდა, ეს კი არ კეთდება, რისი მიზეზითაც იკარგება ის დიდი პოტენციალი, რომელიც ქვევრშია ჩადებული.

დღეს, ყველაფერ  იმას, რაც  ქვევრის შესახებ წინაპართაგან ვიცით კვლევით დამტკიცება უნდა, ანუ უნდა დაიდოს მოქმედების მექანიზმი და დამტკიცდეს რომ ეს ყველაფერი ქვევრში შემთხვევით კი არ ხდება, არამედ კანონზომიერებაა. მაგ. ავიღოთ ქვევრის კედლის მიერ ჟანგბადის გატარების უნარი, რომელიც კერამიკოსებს შორისაც სადავოდაა ქცეული (კერამიკის პროფესორს  გურამ გაფრინდაშვილს ამის გაგონებაც არ უნდა და ეს ბევრ წერილშიაც აქვს აღნიშნული).  ეს დავა რომ გადაწყდეს,  ამისთვის  საჭიროა სათანადო ცდების ჩატარება და მექანიზმის დადება.

აუცილებლად  მიმაჩნია  ფიზიკოსებისა და მათემატიკოსების მიერ ქვევრის ფორმის ფენომენის ფუნდამენტური შესწავლა, ანუ რა  საიდუმლოებები დევს მის ფორმაში და რა გავლენას ახდენს ის ღვინის ორგანო-ლეპტიკაზე. ქმედებას ადგილი აქვს, მიზეზი კი არ ვიცით. ასევე გამოკვლეული უნდა იქნას ქვევრის სხვა უამრავი დადებითი და ის უარყოფითი, რომელიც ქვევრს დღემდე აქვს. კვლევებით მიღებული შედეგებიდან ყველა დადებითს რეკლამა უნდა გავუკეთოთ, ხოლო უარყოფითი გამოვასწოროთ.

ქვევრი, რომ ღვინის ჩვეულებრივი ჭურჭელი არ არის ამას ყველა ხედავს და თანხმდება, მაგრამ რითაა ის არაჩვეულებრივი სწორედ ესაა დასადგენი,  რომელსაც ფუნდამენტური  კვლევა უნდა და ეს კვლევა, ენთუზიასტების  დონეზე კი არ უნდა ჩატარდეს, არამედ სახელმწიფოს მიერ დაფინანსებულმა კვლევითმა  ინსტიტუტმა  უნდა ჩაატაროს,  რომლის მიერ დადებული დასკვნა სადაო არ იქნება, ანუ დონეა საჭირო.

ჩვენი წინაპარი, ქვევრის პრობლემის გამოსწორებას მისი გამოჩენის შემდეგ რომ ახდენდა, ამის ნათელი მაგალითია ქვევრის დაკირვის კულტურის დამკვიდრება. ცნობილია, რომ ქვევრების დაკირვა, XI საუკუნის ბოლოს დაიწყეს, მეცნიერთა ვარაუდით ამის მიზეზი,  საქართველოში მომხდარი მძლავრი მიწისძვრა უნდა ყოფილიყო, რომლის დროსაც ქვეყანაში უამრავი ქვევრი დაზიანებულა. ანუ სანამდე არ დადგა პრობლემა, ქვევრის კედლის სისქის მომატებაზე ან სხვა საშუალებებით მის გამაგრებაზე არავინ იფიქრა, ანუ სანამდე პრობლემა არ გამოჩნდა, წინასწარ ვერავინ დაინახა (მეცნიერის მოვალეობა სწორედ ამის წინასწარ განჭვრეტაა), რომ ქვევრს კედლის სიმკვრივის პრობლემა აქვს. ქვევრის კედლის სისუსტის პრობლემა მაშინ რა თქმა უნდა, ქვევრის სქელი კედლით აშენებით უნდა გადაწყვეტილიყო,  მაგრამ ქვევრის სქელი კედლით აშენება, მისი შრობა-გამოწვის  დროს დიდ პრობლემებს ქმნის და ასევე, ეს სქელი კედელი, ძვირფასი თიხა-მასალის დიდ ხარჯთანაა დაკავშირებული, ამიტომ ჩვენმა წინაპარმა ქვევრის სიმტკიცის პრობლემის გადასაწყვეტად ქვევრის კედლის დაკირვა აირჩია და პირადად პრობლემის ამ გზით გადაწყვეტა, გენიალური მიგნებად მიმაჩნია. გარდა ქვევრის კედლის გამაგრებისა ქვევრის დაკირვის ტრადიციის დამკვიდრება, ქვეყანაში კირის წარმოების გაფართოებას ითხოვს, ეს კი დამატებითი სამუშაო ადგილი და შემოსავალია, ანუ ქვევრს ეს პოტენციალიც აქვს.

ყველა ზემოაღწერილი, ნათელი მაგალითია იმისა თუ ჩვენი წინაპარი,საუკუნეების მანძილზე, როგორ ნაბი-ჯნაბიჯ ახდენდა  ქვევრის ხარისხობრივ გაუმჯობესებას. დღეს კი ეს ყველაფერი, მეცნიერულ დონეზე უნდა იქნას გამოკვლეულ-შესწავლილი, ანუ გამოკვლეულ უნდა იქნას ქვევრის ყველა ღირსება და დადგინდეს, კიდევ რა ღონისძიება უნდა გატარდეს იმისათვის, რომ ქვევრი  ისედაც უნიკალური ჭურჭელი, უფრო უნიკალური რომ გახდეს. 

სამწუხაროდ, საქართველოში დღემდე ამისთვის ვერც ხელისუფლებამ მოიცალა და ვერც  მეცნიერმა (თუმცა სადღა გვყავს მეცნიერი),  ანუ ქვევრის კვლევა დღემდე ენთუზიასტების ზრუნვის საგანია, მსოფლიო მეღვინეობა კი დიდი ხანია ჩვენგან, ხარისხიან ქართულ ქვევრს ელოდება. ხარისხიანი ქვევრის აშენება კი მისი შენების პროცესში თანამედროვე ტექნიკა-ტექნოლოგიების ჩართვას მოითხოვს, ანუ ძველი კუსტარული მეთოდით აშენებული ქვევრით ევროპის ბაზარზე არაფერი გვესაქმება. თუ ყველაფერი ასე გაგრძელდა ადვილი შესაძლებელია, რომ ქვევრი მსოფლიოში ინდუსტრიული მეღვინეობის დონეზე ვერ დავნერგოთ და მისი ადგილი, ევროპაში დამზადებულმა რკინა-ბეტონის კვერცხის ფორმის ჭურჭელმა დაიჭიროს, როგორც ეს მუხის კასრების შემთხვევაში მოხდა.

ქვევრის  შენების  პროცესში   ბევრი  სიახლეა შემოთავაზებული ქართველი ენთუზიასტების  მიერ,  ბევრი  ენთუზიასტი  პატენტირებული  გამოგონების ავტორია, ყველა ამ სიახლეს მეცნიერულად შესწავლა და პრაქტიკულად შესრულება  და დაკვირვება  უნდა,  რაც  კვლევითი ინსტიტუტებისა და ცენტრების  მეშვეობით უნდა მოხდეს. სამწუხაროდ, ეს  სასწავლო ცენტრები  არ გვაქვს,  მათ გარეშე  კი  იკარგები  ის დიდი პოტენციალი, რომელიც ქვევრშია ჩადებული.

როგორც  ნაშრომის სათაური ამბობს ქვევრში დიდი  პოტენციალია ჩადებული და ეს პოტენციალი ის უამრავი მაღალანაზღაურებადი  სამუშაო ადგილია, რომელიც  ქვევრის მსოფლიო მეღვინეობაში დანერგვის შემდეგ ქვეყანაში გაჩნდება, რადგან მსოფლიო მეღვინეობა ყოველწლიურად ათიათასობით ქვევრს მოგვთხოვს. გარდა ამისა ქვევრის წარმოება დიდმომგებიანი ბიზნესია, რადგან მის ასაშენებლად, მხოლოდ თიხაა საჭირო, რომლის კარიერები მრავლადაა საქართველოში, რაც შეეხება მის გამოწვას ამისთვის ბუნებრივი აირი ან ელექტროენერგიაა საჭირო, რომლის მოძიება საქართველოში  პრობლემას  არ წარმოადგენს. ასევე, გვყვანან თიხასთან მომუშავე კადრები. ქვევრის გასაღების პრობლემა კი არ გვექნება, რადგან ყველა ღვინის მწარმოებელ ქვეყანას ქვევრიც ბევრი სჭირდება. რაც შეეხება წარმოების ხარჯებს ერთი სამტონიანი ქვევრის აშენება  სულ დიდი 1500$ ჯდება, გასაყიდი ფასი კი 8-10 ათასი დოლარი იქნება. როგორც ხედავთ ქვევრების შენებაში დიდი პოტენციალია ჩადებული, რომლის გამოუყენებლობა დაუსაქმებელი და ღატაკი ქვეყნის ხელისუფლებისთვის, დანაშაულის ტოლფასი ქმედებაა.

ქვევრის სიკეთე და მსოფლიო მეღვინეობაში დანერგვა ამით არ ამოიწურება. მსოფლიოში წარმოებული ქვევრის ღვინის ეტალონი ქართული ქვევრის ღვინო იქნება, რომელ ღვინოსაც ბევრსაც გავყიდით და ფასიც მაღალი ექნება, ანუ დღევანდელი საქართველოში წარმოებული ევროპული ტიპის ღვინოების ფასი, გასამმაგდება.

                                       ჟორა  გაბრიჭიძე  /თსუ-სთან არსებული ნახევარგამტართა

                                                                         ფიზიკის ს/კ ინსტიტუტის უფროსი მკვლევარი

                                                                          საქ. ეროვნული აკადემიის აკადემიკოსი.