აგროკოოპერაციული სისტემის  სწორი მექანიზმის  შემუშავება სახელმწიფოებრივი აუცილებლობაა!

1. _ „სასოფლო-სამეურნეო კოოპერატივის შესახებ“ საქართველოს კანონის ამოქმედების შემდგომ, რამდენად შეეწყო ხელი ეფექტიანი და სიცოცხლისუნარიანი (მდგრადი), სასოფლო-სამეურნეო კოოპერატივების შექმნასა და მათ შემდგომ საქმიანობას?

_ „სასოფლო-სამეურნეო კოოპერატივის შესახებ“ საქართველოს კანონის (შემდგომში – კანონი) მიღებას ჰქონდა  განსაკუთრებული მნიშვნელობა, რადგან იგი გამიზნული იყო უშუალოდ სოფლის პროდუქციის მწარმოებელი მოსახლეობის ეკონომიკური გაძლიერების, მასობრივი დასაქმების, სიღარიბის დაძლევის, ეროვნული პროდუქციის მოცულობის ინტენსიური ზრდის, კრიზისების გადალახვის, სამეწარმეო განვითარების გრძელვადიან პერიოდზე ორიენტირებული გარემოს ფორმირების, მიგრაციის შეჩერების და ჯანსაღი საშუალო ფენის ფორმირების რთული პროცესის განხორციელებისთვის. თუმცა, რიგი მიზეზების გამო, არ განხორციელდა ეფექტიანი და სიცოცხლისუნარიანი, სასოფლო-სამეურნეო კოოპერატივების ჩამოყალიბება.

2._  „სასოფლო-სამეურნეო კოოპერატივის შესახებ“ საქართველოს კანონის დეკლარირებული მიზნებია: საოჯახო მეურნეობების განვითარება, ფერმერთა კოოპერირება, სოფლის სოციალურ-ეკონომიკური განვითარების უზრუნველყოფა, და სასოფლო-სამეურნეო წარმოების პროდუქტიულობის გაზრდა. გთხოვთ, გაგვიზიაროთ თქვენი მოსაზრებები, თუ რამდენად იქნა მიღწეული კანონით განსაზღვრული მიზნები?

_ რიგი მიზეზების გამო, ჯერჯერობით ზემოთჩამოთვლილი მიზნები არ განხორციელდა და არსებითად არ აისახება მოსახლეობის მდგომარეობაზე.

3. _  გთხოვთ, ჩამოთვალოთ „სასოფლო-სამეურნეო კოოპერატივის შესახებ“ საქართველოს კანონის ეფექტიანად აღსრულების ხელისშემშლელი ფაქტორები; თქვენი მოსაზრებით, რა არის კანონის ყველაზე დიდი ხარვეზი და რა უნდა შეიცვალოს, რომ ის გახდეს უფრო ეფექტიანი?

_  არ ხდებოდა პრობლემების სიღრმისეული ეკონომიკური ანალიზი; იგნორირებული იყო სასოფლო-სამეურნეო წარმოების ორგანიზაციული მოწყობის მნიშვნელობა  და ორგანიზაციული ფორმების დიფერენცირება გავლენების მიხედვით. ბოლო სამი ათწლეულის პერიოდში განვითარებულმა ეკონომიკურმა პროცესებმა კიდევ უფრო ნათლად წარმოაჩინა ის პრობლემები, რომელიც დაკავშირებულია აგრარული სექტორის განვითარების მიმართ არასისტემურ მიდგომებთან და ხშირ შემთხვევაში, ქვეყნის ეკონომიკის დარგების უკუშედეგების მომტან ორგანიზაციულ მოწყობასთან;

•    საქართველოს სოფლის მოსახლეობის დიდ უმრავლესობასთან მიმართებაში,  იგნორირებული იყო და არის კოოპერაციული სისტემის კონკურენტული უპირატესობა სხვა სამეწარმეო ფორმებთან შედარებით. საქართველოში კოოპერაციული ინსტიტუტები ჯერ კიდევ განიხილება სხვა, მხოლოდ საკუთარ მოგებაზე ორიენტირებული სამეწარმეო ფორმების (შპს, სააქციო საზოგადოება) პარიტეტულად, რაც აკნინებს მის მნიშვნელობას. ქვეყნის ეკონომიკის ინტენსიური განვითარების სწორი გეზის არჩევისთვის აუცილებელია, რომ ცალსახად და კატეგორიულად განისაზღვროს: თუ არსებობს სოციალურ-ეკონომიკური განვითარების ძლიერი მოდელები, რომლებიც გავლენას ახდენენ საზოგადოების მრავალრიცხოვანი წევრების სამეწარმეო განვითარებაზე, მაშინ სახელმწიფოს მხრიდან ამ მიმართულებათა იგნორირება, ან მათი განხილვა ტიპიური კერძო ბიზნესპროექტების პარიტეტულად, უნდა ჩაითვალოს სერიოზულ მეთოდოლოგიურ შეცდომად;

არ ხდებოდა მრავალრიცხოვანი კოოპერატივების შექმნის და კოოპერატივების გამსხვილების სტიმულირება;

• არ განხორციელდა კოოპერაციული სისტემის ორგანიზაციულ-ეკონომიკური მექანიზმის რეგულირების, სახელმწიფოს მონაწილეობის მეთოდების და ფინანსური მექანიზმის მართვის სწორი სტრატეგიის შემუშავება;

• არსებობდა პოლიტიკური ნების და საჭირო პროფესიული ცოდნის დეფიციტი.

„კანონი სასოფლო-სამეურნეო კოოპერატივის შესახებ“ მიღებული იქნა 2013 წელს, რაც გამოწვეული იყო სოფლის მოსახლეობის, განსაკუთრებით მცირემიწიანი და მაღალმთიან რეგიონებში მცხოვრები ადამიანების სამეწარმეო განვითარების მხარდაჭერის ობიექტური აუცილებლობით. აღნიშნული კანონით განისაზღვრა სასოფლო-სამეურნეო კოოპერატივის შექმნისა ძირითადი ნორმები და სსიპ სასოფლო-სამეურნეო კოოპერატივების განვითარების სააგენტოს, როგორც ამ პროცესის მაკოორდინირებელი და მაორგანიზებელი მთავარი უწყების დაარსება. მისი მნიშვნელობიდან გამომდინარე, აღნიშნული კანონის პროექტის განხილვა მიმდინარეობდა საერთაშორისო ორგანიზაციების, სამეცნიერო წრეებისა და არასამთავრობო სექტორის აქტიური ჩართულობით. სოფლის მეურნეობის სამინისტრომ და პარლამენტის აგრარულ საკითხთა კომიტეტმა (თავ-რე გ. აგულაშვილი) არ გაითვალისწინეს სპეციალისტების კატეგორიული მოთხოვნა, აღნიშნულ კანონში შეტანილი ყოფილიყო კოოპერატივის შიდასაწარმოო ურთიერთობების მარეგულირებელი ნორმები. შედეგად მივიღეთ ასობით მცირერიცხოვანი, შპს-ს პრინციპებით ფუნქციონირებადი ორგანიზაცია, რომელსაც რეალურ კოოპერატივთან არაფერი ჰქონდა საერთო, სახელის გარდა.

ფართო განხილვის საგანი გახდა კანონში 2015 წელს შეტანილი უაღრესად მნიშვნელოვანი ცვლილებები და დამატებები, რომლითაც განისაზღვრა სასოფლო-სამეურნეო კოოპერატივის შიდასაწარმოო ურთიერთობათა წესები, რაც წარმოადგენს კოოპერატივის, როგორც ორგანიზაციულ-სამართლებრივი ფორმის იდენტობის განმსაზღვრელ მთავარ კომპონენტს.

2019 წელს, კოოპერატივის შესახებ კანონში ცვლილებების და დამატებების კანონპროექტის მომზადება, გაუგებარი მიზეზების გამო, არ გასცდენია გარემოს დაცვის და სოფლის მეურნეობის სამინისტროს ფარგლებს და მასში არ მიუღია მონაწილეობა მეცნიერებს, სპეციალისტებს და არასამთავრობო სექტორს, რომელთაც სხვადასხვა კოოპერაციული პროექტების, განსაკუთრებით ევროკავშირის მიერ დაფინანსებული პროგრამა ENPARD-ის განხორციელებით დაუგროვდათ მდიდარი გამოცდილება ამ სფეროში. აღნიშნული ცვლილებებიდან განსაკუთრებით მნიშვნელოვანია საკითხი, რომელიც ეხება ქვეყანაში კოოპერაციული სისტემის ერთადერთი მაორგანიზებელი და მაკოორდინირებელი უწყების – სსიპ „სასოფლო-სამეურნეო კოოპერატივების განვითარების სააგენტოს“ გაუქმებას და მისი ფუნქციების სხვა უწყების მიერ შეთავსებას, რადგან ევროკავშირის მიერ სოლიდური თანხები იქნა დახარჯული აღნიშნული სააგენტოს შესაძლებლობების გაძლიერებისთვის, რისთვისაც დაქირავებული იყო ესპანური კომპანია „ევოლუქსერი“. განსაკუთრებით მნიშვნელოვანია, რომ ENPARD-ის პროგრამის ფარგლებში მოწვეული ექსპერტების და ადგილობრივი სპეციალისტების მიერ ჩამოყალიბდა საერთო პოზიცია, რომ ახლო მომავალში სააგენტო უნდა გარდაქმნილიყო წევრობაზე დაფუძნებულ იურიდიულ პირად, საიდანაც გაუჩნდებოდა საკუთარი შემოსავლები, ეტაპობრივად შემცირდება მისი სახელმწიფო დაფინანსება და გადავიდოდა სრულ ეკონომიკურ თვითმმართველობაზე.

გარდა ამისა, სსიპ „სასოფლო-სამეურნეო კოოპერატივების განვითარების სააგენტოს“ წევრობაზე დაფუძნებულ იურიდიულ პირად გარდაქმნის საკითხი შეტანილი იყო საქართველოს სოფლის მეურნეობის განვითარების 2015 – 2020 წლების სტრატეგიაში: „განხორციელდება შესაბამისი ღონისძიებები, როგორც სსიპ „სასოფლო-სამეურნეო კოოპერატივების განვითარების სააგენტოს“ წევრობაზე დაფუძნებულ იურიდიულ პირად გარდასაქმნელად, ასევე კოოპერატივების თანამშრომლობის ხელშემწყობი მდგრადი სტრუქტურების ჩამოსაყალიბებლად.“ (ღონისძიება 3.1.6 – სასოფლო-სამეურნეო დარგში კოოპერაციის განვითარების მხარდაჭერა) ყოველივე ზემოაღნიშნულის მიუხედავად, სოფლის მეურნეობის და გარემოს დაცვის სამინისტრომ არ გაითვალისწინა ევროკავშირის ექსპერტების რეკომენდაციები, ასევე 2015 – 2020 წლების სტრატეგია და 2019 წელს მიიღო ახლადდაწყებული და განვითარებადი სასოფლო-სამეურნეო კოოპერაციის პროცესის შემზღუდავი და დამაზიანებელი, ყოვლად გაუმართლებელი გადაწყვეტილება – სსიპ „სასოფლო-სამეურნეო კოოპერატივების განვითარების სააგენტოს“ გაუქმების შესახებ. მისი ფუნქციები გადაეცა ა(ა)იპ სოფლის განვითარების სააგენტოს, სადაც დასუსტებულია კოოპერაციის პროცესის კოორდინირების და რეგულირების შესაძლებლობები და პრაქტიკულად მოშლილია წევრობაზე დაფუძნებულ იურიდიულ პირად გარდაქმნის პერსპექტივა.

„კანონში სასოფლო-სამეურნეო კოოპერატივის შესახებ“ 2019 წელს შევიდა ცვლილებები და დამატებები, რომელიც შეიცავს სასოფლო-სამეურნეო კოოპერაციის პროცესისათვის მიუღებელ ნორმებს და აუცილებლად საჭიროებს რეაგირებას. კერძოდ:

1. კანონის მე-7 მუხლის მე-2 პუნქტის დ) ქვეპუნქტით, სასოფლო-სამეურნეო კოოპერატივის სტატუსის მოსაპოვებლად, კოოპერატივმა განცხადებასთან ერთად უნდა წარმოადგინოს პაის შეტანის დამადასტურებელი დოკუმენტი, რაც ნიშნავს, რომ სტატუსის მოპოვების ეტაპზე კოოპერატივს სრულად უნდა ქონდეს შეტანილი პაი.

2. პაის შეტანა კოოპერატივში წარმოებს მეპაიის ეკონომიკური მონაწილეობის შესაბამისად, რომელიც გადანაწილებულია სამეურნეო წლის სხვადასხვა პერიოდზე. კოოპერატივს თავიდანვე შეიძლება არ ჭირდებოდეს საპაიო შენატანების 100%-ს მობილიზება და პაის შეტანის გადანაწილება მოახდინოს გარკვეული გრაფიკით, გასაწევი ხარჯების პერიოდების შესაბამისად, რაც მეპაიეებს მოუხსნის პაის მთლიანი შეტანის მნიშვნელოვან ტვირთს (განსაკუთრებით იმ შემთხვევებში როცა პაის ღირებულება დიდია). აღნიშნული ნორმის მიხედვით, კოოპერატივის მეპაიე შეიძლება გახდეს მხოლოდ ის პირი, ვისაც გააჩნია სოლიდური ფინანსური დანაზოგი, რაც არ ესადაგება სოფლის მოსახლეობის უდიდესი ნაწილის არსებულ ეკონომიკურ შესაძლებლობებს.

აღნიშნულიდან გამომდინარე, კანონით გათვალისწინებული მე-7 მუხლის მე-2 პუნქტის დ) ქვეპუნქტი უნდა ჩამოყალიბდეს შემდეგნაირად:

„დ) პაის ღირებულების მთლიანი ან ნაწილობრივი შეტანის დამადასტურებელი დოკუმენტი. პაის ღირებულების მთლიანი შეტანის დამადასტურებელი დოკუმენტი კოოპერატივმა უნდა წარმოადგინოს სასოფლო-სამეურნეო კოოპერატივის სტატუსის მიღებიდან 8 (რვა) თვის განმავლობაში.“

2.  სასოფლო-სამეურნეო კოოპერატივი იქმნება მისი მეპაიეების ეკონომიკური და სოციალური მდგომარეობის გაუმჯობესების მიზნით. ასოცირებული წევრის მიღება კოოპერატივში ხდება მხოლოდ იმ შემთხვევაში, თუ მეპაიეები, თავისი საპაიო და დამატებითი შენატანებით, ვერ უზრუნველყოფენ კოოპერატივის საქმიანობისთვის საჭირო რესურსების მობილიზებას. ამიტომ, კანონის მე-11 მუხლის მე-3 პუნქტში: „სასოფლო-სამეურნეო კოოპერატივის წევრთა რაოდენობა იმ დასახლებაში, რომელზედაც ვრცელდება „მაღალმთიანი რეგიონების განვითარების შესახებ“ საქართველოს კანონის მოქმედება, არ უნდა იყოს 3-ზე ნაკლები, ხოლო საქართველოს დანარჩენ ტერიტორიაზე − 9-ზე ნაკლები.“, სიტყვა „წევრთა“ უნდა შეიცვალოს სიტყვით „მეპაიეთა“.

3. სსიპ „სასოფლო-სამეურნეო კოოპერატივების განვითარების სააგენტო“ ინტენსიურად ახორციელებდა მონიტორინგის პროცესს, რაც გამოწვეული იყო იმ აუცილებლობით, რომ მონიტორინგის ჯგუფის მიერ დადგენილი ხარვეზების გამოსწორება კოოპერატივებს ეხმარებოდა შიდასაწარმოო ურთიერთობებში არსებული და კანონის სხვა ნორმებთან შეუსაბამო ხარვეზების აღმოფხვრაში, რაც აუცილებელია კოოპერატივის წარმატებული საქმიანობისთვის. ამ მხრივ განსაკუთრებულ ყურადღებას იმსახურებს ის კოოპერატივები, რომელთაც მიღებული აქვთ სახელმწიფო დაფინანსება, რადგან დიდია ალბათობა იმისა, რომ კოოპერატივების მმართველი პირების არაკვალიფიციური და გაუაზრებელი ქმედებებით და სახელმწიფოს მხრიდან კონტროლის (მონიტორინგის) გარეშე, სახელწიფოს მიერ გაღებული თანხები ფუჭად იქნება დახარჯული. „საჭიროების შემთხვევაში“ მონიტორინგის განხორციელება ვერ მოაგვარებს ამ პრობლემას, რადგან არავინ უწყის მიიღებს თუ არა საერთოდ, ან როდის და რა ფორმით მიიღებს სააგენტო ინფორმაციას კოოპერატივის რეალური საქმიანობის შესახებ და შესაბამისად, როდის წარმოიშვება კოოპერატივში მონიტორინგის ჩატარების „საჭიროება“. შესაბამისად, დიდია ალბათობა იმისა, რომ „საჭიროების შემთხვევაში“ კოოპერატივის მონიტორინგი უმეტეს შემთხვევაში იქნება დაგვიანებული და არაეფექტური. ამ კუთხით ნიშანდობლივია, რომ სსიპ „სასოფლო-სამეურნეო კოოპერატივების განვითარების სააგენტოს“ მონიტორინგის სამსახურის მიერ დადგენილი ხარვეზების გამოუსწორებლობის შედეგად, სასოფლო-სამეურნეო კოოპერატივის სტატუსი შეუწყდა სააგენტოს მიერ რეგისტრირებული კოოპერატივების თითქმის 50%-ს. ამ თვალსაზრისით, კოოპერატივში 2 წელიწადში ერთხელ განხორციელებული აუდიტით მიღებულ ინფორმაციაზე სააგენტოს რეაგირება (რასაც გვთავაზობს კანონი), რა თქმა უნდა არ იქნება ქმედუნარიანი.

აღნიშნულიდან გამომდინარე, კანონის 81 მუხლის „ბ“ პუნქტი მიზანშეწონილია ჩამოყალიბდეს შემდეგნაირად:

„ბ) საჭიროების შემთხვევაში  სასოფლო-სამეურნეო კოოპერატივების საქმიანობის მონიტორინგის უზრუნველსაყოფად მიავლინოს უფლებამოსილი პირები სასოფლო-სამეურნეო კოოპერატივების საქმიანობის ადგილზე გასაცნობად. იმ კოოპერატივებში, რომელთაც მიღებული აქვთ სახელმწიფო დაფინანსება, მონიტორინგი განხორციელდება ყოველწლიურად, კოოპერატივის ლოკაციის ადგილზე, ამ კოოპერატივსა და სააგენტოს შორის სახელმწიფო პროგრამის ფარგლებში გაფორმებული ხელშეკრულების ვადის ამოწურვამდე.“.

4.  კანონის მე-11 მუხლის მე-2 პუნქტით, სასოფლო-სამეურნეო კოოპერატივის მეპაიე შეიძლება იყოს 18 წელს მიღწეული საქართველოს მოქალაქე ან/და სხვა სასოფლო-სამეურნეო კოოპერატივი, რომელიც უშუალოდ მონაწილეობს ამ კოოპერატივის სასოფლო-სამეურნეო საქმიანობაში და ფლობს პაის.

ეს ნორმა ეხება მომსახურების ტიპის კოოპერატივებს, რომლებიც როგორც საქართველოს, ასევე სხვა ქვეყნების გამოცდილებით, სასოფლო-სამეურნეო კოოპერატივების მთლიან რაოდენობაში აბსოლუტურ უმრავლესობას წარმოადგენენ, მაგრამ იმ შემთხვევაში, თუ სამეურნეო საქმიანობის სპეციფიკიდან გამომდინარე, კოოპერატივის მეპაიე უშუალოდ არ მონაწილეობს (გამონთავისუფლებულია) კოოპერატივის სასოფლო-სამეურნეო საქმიანობაში, ასეთი კოოპერატივი, აღნიშნული ნორმიდან გამომდინარე, ვერ მიიღებს სასოფლო-სამეურნეო კოოპერატივის სტატუსს.

მაგალითად, ხორბლის მრავალრიცხოვან მწარმოებელთა კოოპერირებით ხდება მათი მიწების კონსოლიდაცია, სადაც ხორბლის წარმოება ძირითადად მიმდინარეობს სასოფლო-სამეურნეო ტექნიკის გამოყენებით, ხოლო სამუშაოები ხორციელდება სათანადო კვალიფიკაციის მცირერიცხოვანი პერსონალის მიერ. ამ შემთხვევაში კონსოლიდირებული მიწების მესაკუთრეთა უმრავლესობა უშუალოდ არ მონაწილეობს კოოპერატივის სასოფლო-სამეურნეო საქმიანობაში და შესაბამისად, ამ კოოპერატივის საქმიანობა ეწინააღმდეგება კანონის მე-11 მუხლის მე-2 პუნქტით დადგენილ მოთხოვნას.

ანალოგიური პრობლემა შეიქმნება ყველგან, სადაც დარგობრივი სპეციფიკიდან გამომდინარე, მეპაიეთა მიწების კონსოლიდაციით და ტექნიკური საშუალებების გამოყენებით, შესაძლებელია მუშახელის შემცირება და სასოფლო-სამეურნეო საქმიანობიდან მეპაიეთა გამონთავისუფლება. შესაბამისად, აღნიშნული (ე.წ. საწარმოო) ტიპის კოოპერატივებისთვის, სადაც მეპაიე უშუალოდ არ მონაწილეობს კოოპერატივის სასოფლო-სამეურნეო საქმიანობაში, უნდა ჩამოყალიბდეს საკანონმდებლო ნორმები, რომელიც ცალკე მუხლის სახით შევა კანონში სასოფლო-სამეურნეო კოოპერატივის შესახებ.

აუცილებელია დაიწყოს მუშაობა კოოპერაციული აგროსაკრედიტო სისტემის საკანონმდებლო ბაზის შესაქმნელად.

4. _ თქვენი აზრით, კანონით დადგენილი ნორმები და მისგან გამომდინარე კანონქვემდებარე აქტები რა გავლენას ახდენს სოფლად სიღარიბის აღმოფხვრასა და მიგრაციული პროცესების შეჩერებაზე?

_ დღეს საქართველოს სოფლის მოსახლეობის დიდი უმრავლესობა მცირემიწიანი და დაბალშემოსავლიანია. 2014 წლის სასოფლო-სამეურნეო აღწერის მიხედვით, საქართველოში 1 ჰექტრამდე მიწას ფლობს მიწათმოსარგებლეთა 75%, 1-დან 5 ჰექტრამდე – 23.8%. პრობლემას ამწვავებს ისიც, რომ მიწათმოსარგებლეთა კუთვნილი მცირე მიწებიც ხშირად წარმოდგენილია დანაწევრებულ ნაკვეთებად. სოფლის დონეზე მცირე მიწათმოსარგებლეებს ნაკლებად მიუწვდებათ ხელი სასოფლო-სამეურნეო ტექნიკაზე, შემგროვებელ/შემნახველ, სამაცივრე და გადამამუშავებელ ინფრასტრუქტურაზე. აღნიშნულიდან გამომდინარე, სასოფლო-სამეურნეო კოოპერირება, კანონით დადგენილი ნორმები და კანონქვემდებარე აქტები სოფლის მოსახლეობის უმრავლესობისთვის წარმოადგენს  ერთადერთ და ყველაზე ეფექტიან მექანიზმს მათი შემოსავლების ზრდის, სიღარიბის აღმოფხვრის, ადგილებზე სოციალურ-ეკონომიკური განვითარების რეალური პერსპექტივის შექმნისა და მიგრაციული პროცესების შეჩერებისთვის.

5. _ თქვენი აზრით, რამდენად მარტივია სასოფლო-სამეურნეო კოოპერატივის დაფუძნება და მისი მართვა (ოპერირება)? ხომ არ არსებობს პროცედურული სირთულეები ან/და დამაბრკოლებელი ფაქტორები რომელთა გამოსწორებასაც ისურვებდით?

_ კოოპერატივის დაფუძნების სირთულის კუთხით, აღსანიშნავია 2019 წელს კანონში შეტანილი ცვლილებები და დამატებები, რომლის მიხედვით, სასოფლო-სამეურნეო კოოპერატივის სტატუსის მისაღებად კოოპერატივმა უნდა წარადგინოს მეპაიეების მიერ პაის სრულად შეტანის დამადასტურებელი დოკუმენტაცია. ზემოაღნიშნული რედაქციით ამ ნორმის შეცვლის შემთხვევაში, სასოფლო-სამეურნეო კოოპერატივის დაფუძნება გამარტივდება.

6. _ თქვენი აზრით, რამდენად გამართლებული იყო კოოპერატივის წევრთა მინიმალური ოდენობის 5-დან 9-მდე გაზრდა?

_ სასოფლო-სამეურნეო კოოპერატივის მთავარი დანიშნულებაა მეპაიეთა შემოსავლების ზრდა საწარმოო დანახარჯების შემცირებით და სარეალიზაციო ბაზრებზე ეფექტიანი ოპერირებით, რაც მხოლოდ მასშტაბური წარმოების პირობებშია შესაძლებელი. მოსახლეობის უმრავლესობისათვის, მცირემიწიანობის გამო, მასშტაბური წარმოების მიღწევა მცირერიცხოვან კოოპერატივებში (3 მეპაიე) პრაქტიკულად შეუძლებელია. ამიტომ, მიზანშეწონილია გაიზარდოს მეპაიეთა რაოდენობის კანონით დადგენილი მინიმუმი და მე-11 მუხლის მე-3 პუნქტი ჩამოყალიბდეს შემდეგნაირად:

„სასოფლო-სამეურნეო კოოპერატივის მეპაიეთა რაოდენობა იმ დასახლებებში, რომლებზედაც ვრცელდება „მაღალმთიანი რეგიონების განვითარების შესახებ“ საქართველოს კანონის მოქმედება, არ უნდა იყოს 7-ზე ნაკლები, ხოლო საქართველოს დანარჩენ ტერიტორიაზე – 11-ზე ნაკლები.“

7. _ თქვენი თვალთახედვით, რა დამატებითი ცვლილებების განხორციელებითაა შესაძლებელი სასოფლო-სამეურნეო კოოპერაციის მეტად პოპულარიზაცია?

_ სასოფლო-სამეურნეო კოოპერაციის პოპულარიზაცია ყველაზე უკეთ შესაძლებელია წარმატებული კოოპერატივების მაგალითებით, როლის შექმნაც არსებულ პირობებში, მრავალმხრივი ორგანიზაციული ასპექტების გათვალისწინებით, მხოლოდ სასოფლო-სამეურნეო კოოპერაციის პროცესის მხარდამჭერი და მაკოორდინირებელი, ძლიერი ორგანოს არსებობით არის შესაძლებელი.

8. _ საუკეთესო საერთაშორისო პრაქტიკის გათვალისწინებით, სასოფლო-სამეურნეო კოოპერაციის სფეროში რომელი უცხოური მაგალითის/მოდელის შემოტანა იქნებოდა ქართული რეალობისთვის გამართლებული?

_ სრულად სხვა ქვეყნის მაგალითის/მოდელის  შემოტანა/კოპირება შეუძლებელია. საქართველოში სასოფლო-სამეურნეო კოოპერაციის პროცესის სწორად წარმართვისთვის აუცილებელია სხვა ქვეყნების გამოცდილებიდან ჩვენთვის საინტერესო ელემენტების გათვალისწინება. მაგალითად: დარგობრივი კოოპერაციის კუთხით ჰოლანდიის, ესპანეთის, საფრანგეთის; სათემო კოოპერაციის კუთხით _ იაპონიის, იტალიის; მრავალრიცხოვანი კოოპერატივების შექმნის და კოოპერატივების გამსხვილების კუთხით _ ესპანეთის; სამომხმარებლო კოოპერაციის კუთხით _ დიდი ბრიტანეთის; კოოპერაციული აგროსაკრედიტო სისტემის კუთხით _ გერმანიის, საფრანგეთის, აშშ-ს; მარკეტინგული კოოპერაციის კუთხით _ შვეიცარიის გამოცდილება.

პაატა კოღუაშვილი,

პროფესორი, ექსპერტი აგრარულ ეკონომიკაში