რქაწითელი

რქაწითელი – საქართველოს სტანდარტული, ფართოდ გავრცელებული ვაზის ჯიშია. ყველაზე დიდი ფართობი მას კახეთში უჭირავს. იძლევა მაღალხარისხოვან ევროპულ და კახური ტიპის სუფრის თეთრ ღვინოს, მაგარ და სადესერტო ღვინომასალას და ადგილობრივ მნიშვნელობის კარგი ღირსების სუფრის ყურძენს.

მევენახეობის ლიტერატურულ წყაროებში და ადგილობრივ მევენახეთა შორის რქაწითელი ცნობილია რიგი დამატებითი სახელწოდებითაც. სხვადასხვა რაიონში, სადაც კი რქაწითელი მოიპოვება, ზოგჯერ ეს სახელწოდებები სხვადასხვაა. ხანდახან ეს სახელწოდებები თვით ჯიშის განსხვავებული მოდგმებისაგანაა წარმომდგარი. მაგალითად, კახეთში ძველად ნამდვილი რქაწითელის გარდა არჩევდნენ მამალ და დედალ რქაწითელს (ლ. ჯორჯაძე, 7), ყვითელ და წითელ რქაწითელს (ს. ჩოლოყაშვილი, 5), საინგილოში – კუკურას სახელწოდებით (ვ. გეევსკი და გ. შარერი, 12), რუსეთში, ორჯონიკიძის მხარეში – ლევოკუმის რაიონში ტოპოლიოკის და გრუზინსკის, ხოლო ბუდიონოვსკის რაიონში – კოროლიოკის და ბუდაშურის სახელწოდებით (ტ. ორლოვა, 1940 წ.); საზღვარგარეთულ ამპელოგრაფიულ ნაშრომებში გვხვდება რქაწითელი გელბ (ჰ. გოეტე, 1887 წ.), რქაწითელი (გუიონი, 1896 წ.), რქაწითელი გიალო (ვიალა და ვერმორელი, 1901-1910 წწ.).

რქაწითელი ადგილობრივი კახური ვაზის ჯიშია. იგი წარმოშობილია კულტურული ვაზის ჯიშების ფორმათა წარმოქმნის ალაზნის კერაში, რომელიც მდებარეობს მდინარე ალაზნის ხეობაში (აღმოსავლეთ ნაწილში).

თავისი მორფოლოგიური და სამეურნეო ნიშან-თვისებებით რქაწითელი prol. pontica, sub prol. georgica Negr.–ის (13) ეკოლოგიურ-გეოგრაფიულ ჯგუფს ეკუთვნის. საერთოდ რქაწითელი ძალიან ახლოს დგას ალაზნის კერაში წარმოქმნილ სხვა ვაზის ჯიშების უმეტესობასთან და ამ ჯგუფის ერთ-ერთი საუკეთესო წარმომადგენელია.

რქაწითელის ადგილობრივი წარმოშობა სხვა მხრივაც დასტურდება. შორეულ წარსულში რქაწითელს კუკურას უწოდებდნენ. ეს ფაქტი არ გამოპარვია ვ. გეევსკისა და გ. შარერს (12), რომელთაც თავის ნაშრომში ნათქვამი აქვთ: „ძველი მისი სახელწოდება კუკურა წარმოებულია სოფ. კახისაგან (ზაქათალის ოლქი)“. ცხადია, სახელწოდება „კუკურა“ ვ. გეევსკისა და გ. შარერის ნაშრომში ისევე, როგორც იმ დროის სხვა ამგვარ ნაშრომებში, უთუოდ დამახინჯებულად უნდა იყოს წარმოდგენილი, რადგან თუ სიტყვა ნაწარმოებია საინგილოს სოფლის სახელწოდება კახისაგან, ან ამ პროვინციის ძველი სახელწოდება კაკისაგან, მაშინ იგი უდავოდ კახურა ან კაკურა უნდა იყოს და არა კუკურა¹ ამის სისწორეს მრავალი სხვა მოსაზრებაც ადასტურებს. კულტურული ჯიშების ფორმათა წარმოშობის ალაზნის დიდ კერაში, ვაზის ჯიშების უფრო ინტენსიური წარმოქმნა მის ქვემო ნაწილში – საინგილოში უნდა წარმოებულიყო, რადგან ამ მხარის ჰავა (აქტიური ტემპერატურის ჯამი, მაღალი ტენიანობა) და ნოყიერი ნიადაგები გაცილებით უფრო ხელშემწყობია ჯიშების თავისუფლად წარმოქმნისა და ზრდა-განვითარებისათვის, ვიდრე ალაზნის შუა და სათავისაკენ მდებარე ნაწილი. მევენახეობა-მეღვინეობის ინსტიტუტის მიერ ჩატარებული გამოკვლევების შედეგად დადასტურდა, რომ საინგილოში, კერძოდ, სოფ. კახში ამჟამადაც ბლომად (200 ჰექტარამდე) მოიპოვება რქაწითელის ძველი დაუმყნობი ვენახები. მნახველს ანცვიფრებს, გარდა კარგი ზრდა-განვითარების და მოსავლიანობისა, რქაწითელის იქაური ვენახების მაღალი ჯიშობრივი სიწმინდე.

ამრიგად, რქაწითელის წარმოშობის საკითხი სავსებით გარკვეულად შეიძლება ჩაითვალოს, ხოლო რაც შეეხება წარმოშობის დროს, ამის შესახებ მონაცემები სადღეისოდ არ მოიპოვება, რადგან XIII საუკუნეზე უფრო ადრინდელი სამეურნეო ისტორიის ძეგლები დაცული არაა. ამის გამოა, რომ აკად. ივ. ჯავახიშვილს (6), ქართული ვაზის ჯიშების წარმოშობის ხნიერების დადგენისას, ჯიშის სახელწოდების ენობრივ ანალიზის საფუძველზე რქაწითელის წარმოშობა ნავარაუდევი აქვს პირველ ხუთ და მომდევნო საუკუნეებში. რქაწითელი მორფოლოგიური ნიშნებისა და ბიოლოგიური თვისებების მიხედვით უფრო ახალ ჯიშად უნდა ვიგულვოთ. ამას გვიკარნახებს მისი ძირითადი მორფოლოგიური ნიშნების სიახლე (ოდნავ შებუსვილი – თითქმის უბუსუსო ფოთოლი, ოვალური მარცვალი, თეთრი ფერი და სხვ.). აგრეთვე მისი სახეშეცვლილი ფორმების სიმცირე (დღემდე ამ ჯიშის, გარდა ვარდისფერი რქაწითელისა, არც ერთი სხვა მკვეთრად განსხვავებული ვარიაცია არ არის ნაპოვნი) და დასასრულს, თვითგანაყოფიერებული წიპწებიდან მიღებული თესლნერგების დიდი თანაბრობა მშობლებთან. ყველა ამ მონაცემების საფუძველზე რქაწითელი საფერავთან შედარებით გაცილებით უფრო ახალგაზრდა ჯიშად უნდა იქნეს მიჩნეული.

რქაწითელი გავრცელებულია საბჭოთა კავშირის მევენახეობის თითქმის ყველა რაიონში, მაგრამ ძირითადად და ყველაზე უფრო ფართოდ რქაწითელი გავრცელებულია კახეთში, სადაც მას უჭირავს 13 ათასი ჰექტარი, ანუ ვენახების მთელი ფართობის თითქმის 75%. ვენახების 1953 წლის აღწერის მასალების მიხედვით რქაწითელს საქართველოში სულ 16 ათასი ჰექტარი ანუ საქართველოს ვენახების მთელი ფართობის თითქმის 30% უჭირავს. ფართობის მიხედვით რქაწითელს პირველი ადგილი უჭირავს როგორც საქართველოში, ისე საბჭოთა კავშირშიაც, სადაც მას ჯერ კიდევ 1940 წლის ბოლოსათვის ვენახების მთლიანი აღწერის მასალების მიხედვით უკვე 15 ათას ჰექტარზე მეტი ფართობი ეჭირა. უფრო დაწვრილებითი ცნობები რქაწითელის გავრცელების შესახებ საქართველოს ცალკეული რაიონების მიხედვით მოცემულია 1-ლ ცხრილში.

როგორც 1-ლ ცხრილიდან ჩანს, რქაწითელი ყველაზე უფრო გავრცელებულია კახეთში, შემდეგ ბოლნის-მარნეულში, ქართლში და შედარებით მცირედ იმერეთსა და რაჭა–ლეჩხუმში.

აღმოსავლეთ საქართველოს პირობებისათვის რქაწითელი უნივერსალური ჯიშია, იგი ამ მხარის თითქმის ყველა რაიონშია გავრცელებული ისე, როგორც ცოლიკოურია გავრცელებული დასავლეთ საქართველოს თითქმის ყველა რაიონში და მასთან საკმაოდ დიდ ფართობებზე.

საქართველოს ფარგლებს გარეთ რქაწითელი საკმაოდ ფართოდაა გავრცელებული მეზობელ რესპუბლიკებში – აზერბაიჯანში, სომხეთსა და დაღესტანში. აზერბაიჯანში რქაწითელი გავრცელებულია ძირითადად საქართველოს მოსაზღვრე – აღსტაფის, ზაქათალის, კახის, შამქორისა და თაუზის რაიონებში. მარტო საინგილოში – ზაქათალისა და კახის რაიონებში მას 300 ჰექტარამდე ფართობი უჭირავს. 1940 წ. აღწერის მასალების მიხედვით აზერბაიჯანის განსაზოგადოებულ სექტორში (საბჭოთა მეურნეობებსა და კოლმეურნეობებში) რქაწითელს 708 ჰექტარი ფართობი ეჭირა, საერთო ფართობი კი 733,6 ჰექტარს აღწევდა.

ქაწითელი განსაკუთრებული მაღალი სამეურნეო და ტექნოლოგიური თვისებების მატარებელი ჯიშია.

ბოტანიკური აღწერა

ჯიშის ბოტანიკური აღწერა შესრულებულია მევენახეობა-მეღვინეობის ინსტიტუტის ექსპერიმენტულ ბაზაზე სოფ. ვაზისუბანში (გურჯაანის რ-ნი). ვენახი გაშენებულია ცივ-გომბორის მთის სუსტად დაქანებულ ფერდობზე 565 მ სიმაღლეზე ზღვის დონიდან. ვენახი 30 წ,. ასაკისაა, დამყნობილია ბერლანდიერიXრიპარია 420ა-ზე და გაფორმებულია შპალერული წესით.

ახალგაზრდა ყლორტი

ახალგაზრდა მოზარდი ყლორტის წვერი გვირგვინითა და ჯერ კიდევ გაუშლელი პირველი ორი ფოთოლაკითურთ შებუსვილია საშუალო სისქის აბლაბუდისებრი ბეწვით, მორუხო-თეთრი ფერისაა და ოდნავ მოვარდისფრო არშია დაჰყვება გვირგვინისა და ფოთოლაკების ირგვლივ. მეორე იარუსის ფოთლები გაცილებით უფრო სუსტადაა შებუსვილი, განსაკუთრებით ზედა მხრიდან. ეს ფოთლები მომწვანო-ყვითელია და ღია ბრინჯაოს იერი დაჰკრავს, ხოლო ფოთლების ქვედა მხარე მორუხო-თეთრი ფერისაა და მოვარდისფრო იერი ახლავს. ახალგაზრდა ყლორტი მუქი ღვინისფერია.

ერთწლიანი რქა

ერთწლიანი რქა სწორად მოზარდი და საშუალოზე წვრილია. შემოდგომით იგი მოწითალო-წაბლისფერია. მუხლთაშორისები საშუალო სიგრძისაა და საშუალოდ 7,5-დან 12 სმ-მდე აღწევს. მუხლები უფრო მუქია, ვიდრე მუხლთაშორისები. გამყოლი ზოლები რქებზე სუსტადაა გამოსახული.

ფოთოლი

შუა იარუსის (9-12) ფოთლები მომრგვალოა, მუქი მწვანე ფერისა და საშუალო (19X18 სმ) ზომისაა. ფოთოლი მეტწილად სამნაკვთიანია, იშვიათად ხუთნაკვთიანი და უფრო იშვიათად დაუნაკვთავი – თითქმის მთლიანი ფოთლებიც გვხვდება. ფოთლის ფირფიტა ბადისებრ დანაოჭებულია ან წვრილბურთულებიანია; ხშირად ნაკვთების ზევით წამოწევის გამო ფოთოლი ძაბრისმაგვარ ფორმას იღებს.

ზედა ამონაკვეთები უფრო ხშირად საშუალო სიღრმისაა, მაგრამ გვხვდება უფრო ღრმა და ზეზეური ამონაკვეთებიც. ამონაკვეთვების ფორმა დანაკვთის სიღრმის მიხედვით ცვალებადობს. ღრმა ამონაკვეთები ხშირად დახურული ოვალურთვლიანია. ზეზეური ამონაკვეთები კი, პირიქით, ღია ნაპრალისებრია. უფრო ხშირად გვხვდება საშუალო სიღრმის, ღია ჩანგისმაგვარი ამონაკვეთები და იშვიათად პარალელურგვერდებიანი ნაპრალისებრიც. ამონაკვეთების ფუძე ზოგჯერ ცალკბილიანია.

ქვედა ამონაკვეთები ნაკლებად განვითარებულია და ნაკვთის სიღრმის მიხედვით უფრო მცირედ ცვალებადობს. ამონაკვეთები ხშირად ზეზეურია და იშვიათად აღწევს საშუალო სიღრმეს. ფორმით პარალელურგვერდებიან ნაპრალისებრია ან შეჭრილ კუთხისებრია.

ყუნწის ამონაკვეთი ჩვეულებრივ ღრმაა, ფორმით იგი ღია ჩანგისმაგვარი ან გაშლილი მშვილდისებრია. უფრო ხშირად ყუნწის ამონაკვეთი ჩანგისმაგვარია, იშვიათად იგი განიერი თაღისებრია. ამონაკვეთის ფუძე ხშირად წაწვეტებული ან მომრგვალოა.

კბილები რომლებითაც ბოლოვდება ფოთლის მთავარი ძარღვები, უფრო ხშირად სამკუთხედისებრია და მახვილწვერიანი, იშვიათად იგი გამოზნექილგვერდებიანი და მახვილწვერიანია. გვერდითი კბილები ხერხკბილა სამკუთხედისებრია და ცალგვერდგამოზნექილი ან ორმხრივ გამოზნექილია და მახვილი წვერი აქვს.

ფოთლის ქვედა მხარის შებუსვა აბლაბუდისებრია. თხელ აბლაბუდისმაგვარ ბეწვებთან ერთად, უმთავრესად ძარღვების გასწვრივ, თხელი ჯაგრისებრი ბუსუსიც გვხვდება, უფრო ინტენსიურად ქვედა იარუსის ფოთლებზე. მექანიკური შეხებისას ალბაბუდისებრი ბეწვები ხშირად ფიფქისმაგვარი ხდება.

ფოთლის ყუნწი ჩვეულებრივ მთავარ ძარღვზე უფრო მოკლეა, იშვიათად კი მისი ტოლია. ყუნწი შებუსვილია და შეფერილი მთელ სიგრძეზე მოწითალო ღვინისფრად, რომელსაც მწვანე ზოლები ემჩნევა. იშვიათად ეს შეფერვა ფოთლის ძარღვებზედაც გადადის.

ყვავილი

ყვავილი ნორმალური აგებულებისაა, ორსქესიანი. აქვს კარგად განვითარებული მტვრიანები და ბუტკო. მტვრიანები სწორმდგომია, მათი რაოდენობა ყვავილში ხშირად 5, იშვიათად 6 უდრის. მტვრიანათა ძაფის სიგრძის შეფარდება ბუტკოს სიმაღლესთან 1,0, იშვიათად კი 1,25 აღწევს. ბუტკო კონუსისებრი ფორმისაა, რომელსაც კარგად განვითარებული სვეტი და დინგი აქვს. ბუტკოს სვეტი ზოგჯერ ცალმხარეზეა წახრილი.

მტევანი

მტევნები საშუალო ზომისაა. მათი სიგრძე 12-დან 24 სმ-მდე, ხოლო განი 5-დან 12 სმ-მდე მერყეობს. საშუალო მტევნის ზომა 16X8 სმ უდრის. კარგად განვითარებული მტევნის სიგრძე 22 სმ, ხოლო განი 10 სმ აღწევს. უფრო ხშირად მტევნები მხრიანი, ცილინდრულ-კონუსისებრი და ცილინდრული ფორმისაა, იშვიათად კი კონუსისებრი ფორმის მტევნებიც გვხვდება. მტევნის მხრის სიგრძე ხშირად ძირითად მტევნის სიგრძის 2/3 აღწევს. ზოგჯერ მხარი იწყება მტევნის ყუნწის ფუძიდან, რის გამოც მტევანი ორმაგი, აკიდოსმაგვარია. უფრო ხშირად მტევნები საშუალო სიმკვრივისაა, იშვიათად კი კუმსი და მეჩხერი მტევნებიც გვხვდება. მტევნის საშუალო წონა 160-200 გ უდრის, ცალკეული კარგად განვითარებული მტევნების წონა კი 300-400 გ თავისუფლად აღწევს. წვრილი – უწიპწო მარცვლების თანხლება მტევანში დამახასისთებელია ჯიშისათვის. მათი რაოდენობა ცალკეულ წლების მიხედვით 5-10% არ აღემატება, მაგრამ ცალკეულ მოდგმებში 25%-ზე მეტს აღწევს. მტევნის ყუნწის სიგრძე მერყეობს 3-დან 5 სმ-მდე. ყურძნის დამწიფებისას ყუნწი ფუძესთან ხევდება და რქის ფერის ხდება. მარცვლის ყუნწი მწვანეა, რომლის სიგრძე საშუალოდ 3,5-დან 7,0 მმ-მდე მერყეობს. ყუნწის ბალიში ხორკლებიანია და განიერ-კონუსისებრი ფორმა აქვს.

მარცვალი

მარცვლების უმეტესობა მტევანში საშუალო ზომისაა. მათი სიგრძე მერყეობს საშუალოდ 1,68-დან 1,92 სმ-მდე, განი კი 1,56-დან 1,80 სმ-მდე. მსხვილი მარცვლების სიგრძე 2,0 სმ აღწევს, ხოლო განი 1,8 სმ. მარცვლები ოვალური ფორმისაა, შუა წელში იგი განიერია, ხოლო ბოლო მომრგვალო აქვს. იშვიათად ასიმეტრიული და მომრგვალო ფორმის მარცვლებიც გვხვდება. მარცვლები მოოქროსფრო-ყვითელია. ზოგიერთ ურწყავ ფერდობ ადგილებზე (ანაგა, კარდანახი და სხვ.) რქაწითელის მარცვლები სრული სიმწიფისას მეტად ლამაზ მოვარდისფრო იერს იღებს.

მარცვლის კანი თხელია და მკვრივი, იგი დაფარულია საშუალო სისქის ცვილისებრი ფიფქით. რბილობი ხორციან-წვნიანია, წვენი უფერული, გემო სასიამოვნო და ჰარმონიული აქვს, ჯიშური არომატი კარგადაა გამოსახული.

წიპწა

წიპწების რაოდენობა მარცვალში მერყეობს 1-დან 4-მდე. საშუალოდ 10000 მარცვალში ერთწიპწიანი მარცვლები 36%, ორწიპწიანები 50%, სამწიპწიანები 16,6%, ხოლო ოთხწიპწიანები 3,4% შეადგენს. საშუალოდ ერთ მარცვალზე მოდის 2 წიპწა.

წიპწის სხეული მოგრძო-ოვალური ფორმისაა და ნისკარტისაკენ თანდათან შევიწროებული. წიპწის სიგრძე 6-7 მმ, სიგანე 3-4 მმ შეადგენს. ქალაძა წიპწის შუა ნაწილში მდებარეობს, იგი ამოზნექილი და ოვალური ფორმისაა, გული კი შიგნით აქვს შეწეული. სხეულის ზედა ღარი ვიწრო და ღრმაა. იგი ორად ყოფს სხეულის განიერ ნაწილს. ქალაძიდან ნისკარტისაკენ მიმართული ღარტაფი კარგადაა გამოსახული. მუცლის მხარე ქედიანია. მუცლის მხარის ღარები საკმაოდ ღრმაა და პარალელურადაა განწყობილი. ნისკარტის სიგრძე 1,5 მმ, განი 1,0 მმ უდრის. წიპწის სხეული მონაცრისფრო-ყვითელია; ნისკარტი ნარინჯისფერია. ნისკარტი ვიწრო ცილინდრული ფორმისაა, წაწვეტებული და მუცლის მხარეს წახრილია.

აგრობიოლოგიური დახასიათება

სავეგეტაციო ფაზების მსვლელობა

ფენოდაკვირვებანი სავეგეტაციო პერიოდისა და მისი ცალკეული ფაზების მსვლელობაზე წარმოებდა მევენახეობა-მეღვინეობის ინსტიტუტის საკოლექციო ნაკვეთზე, ქ. თელავში.

სავეგეტაციო პერიოდის ხანგრძლიობის და მისი ცალკეული ფაზების მსვლელობის მაჩვენებლები მოყვანილია მე-3 ცხრილში.

მე-3 ცხრილიდან ჩანს, რომ სავეგეტაციო პერიოდის ხანგრძლიობა მევენახეობის ცალკეული რაიონების ჰავის მიხედვით 138-დან (უზბეკეთი) 161 დღემდე (აზერბაიჯანი) მერყეობს. ასევე მერყეობს აქტიურ ტემპერატურათა ჯამიც სავეგეტაციო პერიოდში, სახელდობრ 3140-დან 3490-მდე. ეს მერყეობა ნორმალურად უნდა ჩაითვალოს, თუ მხედველობაში მივიღებთ ცალკეული რაიონების ტემპერატურის დონეს და ნალექების რაოდენობას სავეგეტაციო პერიოდში.

ამ მონაცემების გათვალისწინებით შეიძლება რქაწითელის გავრცელების თანამედროვე საზღვარი საგრძნობლად გადაიწიოს ჩრდილოეთით – მაღლა მთებისაკენ, სადაც კი აქტიურ ტემპერატურათა ჯამი საშუალოდ 3,000-3,100 აღწევს.

ერთწლიანი რქები კახეთში ყურძნის სრული სიმწიფის დროისათვის თავისუფლად ასწრებს მომწიფებას. უფრო ცივ რაიონებში, მაგალითად მესხეთში (ახალციხის რ-ნი), ნუკრიანში (სიღნაღის რ-ნი), სადაც რქაწითელი ყოველ წელს სრულ სიმწიფეს ვერც კი ასწრებს, ვაზის ერთწლიანი რქები ერთი მეტრის სიგრძეზე თავისუფლად ასწრებს მომწიფებას. ამიტომ ჯიშის გადაადგილების დროს მისაღებია მხედველობაში ძირითადად ყურძნის სრული მომწიფებისათვის საჭირო აქტიურ ტემპერატურათა ჯამი, რომ სავსებით იქნეს უზრუნველყოფილი ერთიანი რქების საჭირო სიგრძეზე მომწიფება. კახეთის პირობებში და მის გარეთაც (დარუბანდში, ოდესაში, შუა აზიის რესპეუბლიკებში და სხვაგანაც) რქაწითელი სხვა ჯიშებთან შედარებით საშუალო ზრდის სიძლიერით ხასიათდება. ნიადაგის სინოყივრის მიხედვით, ცხადია, მისი ზრდის სიძლიერე არა მარტო რაიონების მიხედვით, არამედ რაიონის ფარგლებშიც – ცალკეულ ნაკვეთებზე, საგრძნობლად მერყეობს, ხოლო ჯიშის შეფარდებითი ზრდის სიძლიერე მისი გავრცელების თითქმის ყველა რაიონში საშუალოა.

ჯიშის მოსავლიანობა

რქაწითელი, ქართული ვაზის ჯიშების მომეტებული ნაწილის მსგავსად მოსავლის პირველ ნიშანს დარგვიდან მეორე წელს იძლევა. მთლიანი მოსავლის ¼ ან ½ იგი იძლევა მესამე წელს, ხოლო ნორმალურ მოსავალს მეოთხე-მეხუთე წელს. ღონიერ ნიადაგებზე (ხირსა-გუმბათი) და სარწყავ ნაკვეთებზე, კარგი მოვლა-დამუშავების პირობებში რქაწითელი კიდევ უფრო ადრე იძლევა მოსავალს. ასე, მაგალითად, ხირსის საბჭოთა მეურნეობაში სამწლიანი რქაწითელის 67,76 ჰა ფართობზე მოსავალი ჰექტარზე საშუალოდ 23,5 ცენტნერს შეადგენდა, ხოლო ზოგიერთ ნაკვეთებზე 40 ცენტნერზე მეტს. ამ თვისებას რქაწითელი სხვა რაიონებშიაც ინარჩუნებს, სახელდობრ – დაღესტანში, უკრაინაში, აზერბაიჯანსა და შუა აზიის რესპუბლიკებში.

რქაწითელი უხვმოსავლიანი ვაზის ჯიშია. კახეთის მეურნეობებში – მუკუზანში, წინანდალში და ნაფარეულში, ძველი დაუმყნობი ვენახები 2,152 მ კვების არეზე ისხამდა საშუალოდ 70-80 ცენტნერ ყურძენს, რომლის შაქრიანობა 20% აღწევდა. მუკუზნის ჯგუფის ზოგიერთ ნაკვეთებზე, მაგალითად, კიკიანთეულსა და ჩუმლაყში, ერთი დესეტინა ვენახიდან 200 ცენტნერზე მეტი ყურძენი იკრიფებოდა.

ნამყენი ახალი ვენახების მოსავლიანობა, მიუხედავად გადიდებული კვების არისა და ამ ვენახებისათვის დამახასიათებელი სიმეჩხრისა, მაინც საგრძნობლად დიდია და ზოგიერთ მეურნეობასა და ნაკვეთებზე ჰექტარზე 150 ცენტნერს და მეტს უდრის.

ჯიშის გამძლეობა სოკოვან ავადმყოფობათა და ყინვების მიმართ

კახეთში რქაწითელი სოკოვან ავადმყოფობათა მიმართ დამაკმაყოფილებელი გამძლეობით ხასიათდება. ჩვეულებრივ იგი ჭრაქს (მილდიუმს) უკეთ უძლებს, ვიდრე ნაცარს (ოიდიუმს). დასავლეთ საქართველოში, იქაურ ჯიშებთან შედარებით, რქაწითელი ჭრაქის ნაკლებ გამძლეა და დამატებით წამლობას საჭიროებს. საქართველოს გარეთ – აზერბაიჯანში, დაღესტანში, ნაწილობრივ უკრაინაშიც რქაწითელი მგრძნობიარეა ნაცრის მიმართ. რქაწითელი შედარებით გამძლეა ფილოქსერის მიმართ, როგორც საქართველოში, ისე მოლდავეთსა და უკრაინაში. ევროპული ვაზის ჯიშებს შორის რქაწითელი მწვანეს შემდეგ ყველაზე უფრო ფილოქსერგამძლე ჯიშია.

ზამთრის ყინვებს რქაწითელი უდავოდ კარგად იტანს, იგი ამ მხრივ არ ჩამოუვარდება შედარებით ყველაზე უფრო ყინვაგამძლე ჩრდილო რაიონების ვაზის ჯიშებს – რისლინგს, პინოს და სხვ. მაგალითად, აზერბაიჯანში 1935 წლის სუსხიან ზამთარში, როცა მინიმალური ტემპერატურა ზოგიერთ პუნქტში – 23,5º უდრიდა, ადგილზე წარმოებული აღრიცხვების მიხედვით (ა. გუკასოვი, 13) ყველაზე გამძლე აღმოჩნდა რქაწითელი, შემდეგ – საფერავი. რაც შეეხება დანარჩენ საწარმოო ჯიშებს – ბაიან-შირეის, თავრიზს და თავკვერს, ისინი მეტად მგრძნობიარე აღმოჩნდა ყინვების მიმართ. ასეთივე მაღალი გამძლეობა გამოიჩინა რქაწითელმა ანაპის რაიონში 1933-1934 წლის ზამთარში. ჩატარებული აღრიცხვების მიხედვით (ნ. პაპონოვი, 19), რქაწითელმა დაიჭირა პირველი ადგილი, პინო შავმა მე-4, საფერავმა მე-10, ალიგოტემ და კაბერნემ მე-17 და ყველაზე სუსტი აღმოჩნდა კოსოროტოვსკი, რომელზეც დაზიანებული კვირტების რაოდენობა 90,8% აღწევდა. ასეთივე კარგი გამძლეობა აღმოაჩნდა რქაწითელს დაღესტანშიაც, სადაც მან რისლინგთან და სემილონთან ერთად პირველი ადგილი დაიჭირა, მაღალი ყინვაგამძლეობით ხასიათდება რქაწითელი შუა აზიაშიც (ტაშკენტი). ი. კონდოს მიერ წარმოებულ (2-3 წლის ) დაკვირვებების მიხედვით ყინვისაგან კვირტების დაზიანება მცირე იყო.

ასეთივე კარგი გამძლეობა გვიჩვენა რქაწითელმა შუა აზიაში, მთიან ბოსტანდიკის რაიონშიც – 1,2 ყინვის დროს. დაუზიანებელი კვირტების სიმრავლის მიხედვით პირველ ადგილზეა რისლინგი, რქაწითელი, პინო შავი და საფერავი. ამრიგად, რქაწითელი ყინვაგამძლეობის მიხედვით პირველ ადგილზე გამოდის ჩრდილო რაიონის ყველაზე უფრო ყინვაგამძლე ვაზის ჯიშებთან ერთად. დიდი გვალვაგამძლეობით რქაწითელი არ გამოირჩევა, თუმცა სხვა ადგილობრივ ჯიშებთან შედარებით (მწვანე, საფერავი და სხვ.) მისი გამძლეობა უდავოდ დამაკმაყოფილებელია.

ტექნოლოგიური დახასიათება

რქაწითელი ფრთოდ გავრცელებული ვაზის ჯიშია. იგი უნივერსალურია არა მარტო გარემო პირობებისადმი კარგი შეგუების მხრივ, არამედ იმითაც, რომ მისი ყურძნიდან მიიღება – მაღალხარისხოვანი სუფრის ღვინო, იშვიათი ღირსების კახური ტიპის ღვინო, კარგი ხარისხის მაგარი და სადესერტო ღვინო და საუკეთესო ღირსების ყურძნის წვენი. რქაწითელი აგრეთვე იძლევა კარგ სასუფრე ყურძენს ადგილობრივ მოსახმარად. მაგრამ მარცვლის სასურველი წვნიანობა, წვენის მაღალი შაქრიანობა საკმაო მჟავიანობა და სასიამოვნო არომატი აპირობებს რქაწითელის ძირითადად სუფრის და სადესერტო მაღალხარისხოვანი ღვინის დასაყენებლად გამოყენებას.

ყურძნის მექანიკური შედგენილობა

ყურძნის მექანიკურ შედგენილობას დიდი მნიშვნელობა აქვს ჯიშის ძირითადი მიმართულების განსაზღვრისათვის.

მექანიკური შედგენილობის მაჩვენებლები საკმაოდ ცვალებადია როგორც რაიონების, ისე წლების მიხედვითაც, წვენის გამოსავლიანობის მაჩვენებლები მიღებულია ლაბორატორიულ პირობებში, საწარმოო პირობებში კი მისი გამოსავლიანობა ჩვეულებრივ უფრო ნაკლებია. სამტრესტის მეურნეობებში იგი მერყეობს 73-80 დეკალიტრს შორის ერთ ტონაზე; უზბეკეთში იგი შეადგენს 71 დეკალიტრს 21% შაქრიანობისას, ხოლო 63,5 დეკალიტრს, როცა შაქრიანობა 27,5% აღწევს; აზერბაიჯანში საშუალო გამოსავლიანობა შეადგენს 70,2%, რუსეთში – ორჯონიკიძის მხარეში, ჩერვლენსკის რაიონში იგი მერყეობს 70,8-დან 73,4 დეკალიტრამდე ერთ ტონა ყურძენზე.

ყურძნის ტკბილი ქიმიური შედგენილობა

რქაწითელის ყურძნის ტკბილი კარგი ქიმიური შედგენილობისაა. ფიზიოლოგიური სიმწიფის დაწყებიდან თითქმის გადამწიფებამდე იგი ინარჩუნებს შაქრიანობა-მჟავიანობის სასურველ შეფარდებას. ამასთან ერთად რქაწითელი დიდი რაოდენობით აგროვებს შაქარს (30%-მდე) და ინარჩუნებს საჭირო მჟავიანობას (იგი იშვიათად ეცემა 5 ქვევით). სამხრეთ რაიონებში ყურძნის ფიზიოლოგიური სიმწიფიდან მის გადამწიფებამდე – დაახლოებით ერთი თვის მანძილზე, რქაწითელის ყურძნიდან თითქმის ყველა ტიპის ღვინოს დაყენება შეიძლება.

რქაწითელის ტკბილის შაქრიანობა ცალკეულ ადგილებისა და წლების მიხედვით საგრძნობლად მერყეობს (18%-დან 31,7%-მდე) საკმაო მჟავიანობის შენარჩუნებით.

ყურძნის გამოყენება და პროდუქციის დახასიათება

რქაწითელი სხვადასხვა დანიშნულებით გამოიყენება – იგი იძლევა თითქმის ყველა ტიპის ღვინოს, მაღალი ღირსების ყურძნის უალკოჰოლო წვენს და ადგილობრივ მოსახმარ კარგ სასუფრე ყურძენს.

მაღალი ღირსების თეთრ სუფრის ღვინოს რქაწითელი თავის სამშობლო – კახეთში იძლევა. აქ ცალკეული მასივების ჰორიზონტალურ და ვერტიკალურ ზონალობასთან დაკავშირებით საგრძნობლად იცვლება ღვინის ტიპი და ხარისხი.

ამ მხრივ შიგნი კახეთში გამოირჩევა მევენახეობის ორი დიდი მასივი: ალაზნის მარჯვენა მხარე – ცივ-გომბორის ქედის ჩრდილო-აღმოსავლეთ ფერდობებზე და ალაზნის მარცხენა მხარე – კავკასიონის მთავარი ქედის სამხრეთ ფერდობებზე განლაგებული ვენახებით.

ალაზნის მარჯვენა მხარის ღვინოები, ჩრდილო-დასავლეთიდან სამხრეთ-აღმოსავლეთისაკენ გადანაცვლებისას, ვენახების ზღვის დონიდან სხვადასხვა სიმაღლეზე მდებარეობის გამო, საგრძნობლად განსხვავდება ერთმანეთისაგან. შედარებით უფრო მცირედ განსხვავდება ერთმანეთისაგან ალაზნის მარცხენა მხარეზე იმავე მიმართულებით მდებარე ვენახების ღვინოები.

ალაზნის მარჯვენა ნაპირზე, კერძოდ, მისი ჩრდილო-დასავლეთ ნაწილში – ახმეტა-იყალთოს ზონაში, დგება ღია ჩალისფერი (მომწოვანო იერით), ნაზი, ჰარმონიული, მსუბუქი, ევროპული ტიპის სუფრის ღვინოები. ამავე ზონაში კახური წესით დამზადებულ ღვინოებს (განსაკუთრებით როცა რქაწითელში ურევია მწვანე ან ხიხვი) აქვს ლამაზი ჩაისფერი და ახასიათებს სისრულე, ჰარმონიულობა და გაცილებით მეტი სინაზე ამავე ტიპის ბაკურციხე-კარდანახის ან გურჯაანის ღვინოებთან შედარებით. შემდეგ ზონაში იყალთოდან მუკუზნამდე (უკანასკნელის ჩათვლით) უფრო შინაარსიანი, ევროპული ტიპის სუფრის ღვინოები დგება. ამ ღვინოებიდან გამოირჩევა კონდოლის, წინანდლის, კისისხევის, ქვემო ხოდაშენის, ვაზისუბნის და მუკუზნის თეთრი სუფრის ღვინოები. ეს ღვინოები ღია მოოქროსფრო-მომწვანოა, სისრულე, ხილის არომატი, სინაზე, ჰარმონიულობა, სიხალისე და მცირეოდენი სასიამოვნო სიმწარე ახასიათებს. ამ ღვინოების სიმაგრე 11-12º, ხოლო მჟავიანობა 6-8‰ უდრის. დაახლოებით ამნაირი კონდიციის, ოღონდ უფრო ნაზი თეთრი ევროპული ტიპის ღვინოები დგება რქაწითელის ყურძნიდან ალაზნის მარცხენა მხარეზე – ნაფარეულში, სანიორეში, ართანაში, ენისელში და სხვაგან. ეს ღვინოები თავისი სინაზითა და სიმსუბუქით უფრო უახლოვდება რაინისა და შაბლის ცნობილ თეთრ ღვინოებს.

სამხრეთ-აღმოსავლეთისაკენ კიდევ უფრო გადანაცვლებისას – მუკუზნიდან ანაგამდე, ღვინოები იმდენად მდიდრდება სხეულითა და ალკოჰოლით, რომ ევროპული ტიპისათვის შეუფერებელი ხდება. ამ ზონაში დგება მაღალხარისხოვანი კახური ტიპის ღვინო. განსაკუთრებით მაღალხარისხოვანი ამ ტიპის ღვინო კარდანახის მიკრორაიონში დგება. იგი მუქი ჩაისფერია, ძლიერი ჯიშური არომატი, თავისებური ბუკეტი, სისრულე, სიმხურვალე, ჰარმონიულობა და მცირე სიმწკლარტე ახასიათებს. ამ ტიპის ღვინის სიმაგრე 13-14º აღწევს, ხოლო მჟავიანობა 4-5‰ არ აღემატება.

ამავე ბაკურციხე-კარდანახისა და ანაგის ზონაში შაქრის დიდი რაოდენობით დაგროვების გამო ხშირად ღვინო დაუდუღარი რჩება, რის გამო „სამტრესტი“, აქ უფრო ხშირად მაგარ და სადესერტო ღვინოებს აყენებს. მათ შორის აღსანიშნავია სამარკო ღვინოები: „ანაგა“ მადერის ტიპისა, რომელიც შეიცავს ალკოჰოლის 19º, შაქარს 14%, სიმჟავეს – 5-7‰, იგი მუქი ქარვისფერი შეფერვითა და ამ ტიპისათვის დამახასიათებელი გემოთი და არომატით გამოირჩევა. ორივე ღვინო „საამო“ და „კარდანახი“ პორტვეინის ტიპისაა და კარდანახის რქაწითელისგან მზადდება. პირველი შეიცავს 17º ალკოჰოლს, 13% შაქარს და 5-7‰ სიმჟავეს, მეორე კი – 18º, ალკოჰოლს, 10% შაქარს და 5-6‰ სიმჟავეს. ეს ღვინოები მუქი ქარვისფერია. ტიპისათვის დამახასიათებელი გემო აქვს და თაფლის ძლიერი ბუკეტით გამოირჩევა. დაახლოებით ასეთივე თვისებისაა „ხირსაც“, რომელიც დგება ხირსის რქაწითელის ყურძნიდან.

გარე კახეთში მაღალხარისხოვან სუფრის ღვინოს რქაწითელი იძლევა საგარეჯოს რაიონში. აქაური ღვინოებიდან განსაკუთრებით გამოირჩევა მანავის მიკრორაიონის ევროპული ტიპის მსუბუქი სუფრის ღვინოები. მანავის რქაწითელს ახასიათებს მოოქროსფრო-მომწვანო იერი, თავისებური ხილის ბუკეტი, სინაზე, სიმსუბუქე, ჰარმონიულობა და სასიამოვნო გემო. ტიპობრივად მანავის რქაწითელი მეტად ახლო დგას ამავე ჯიშის ნაფარეულ-ართანა-ენისელისა და იყალთოს უბნის ღვინოებთან, რომლებიც თავისი სიმსუბუქით, სინაზითა და ძლიერი არომატით უახლოვდება შაბლის ცნობილ თეთრ ღვინოებს.

რქაწითელი მაღალი ღირსების ყურძნის უალკოჰოლო წვენს იძლევა. ამ მხრივ გამოცდილ მრავალ ჯიშებს შორის იგი მწვანესთან ერთად პირველ ადგილს იჭერს თავისი ლამაზი ოქროსფერ-მოყვითალო შეფერვით, სასიამოვნო გემოთი და ძლიერი ჯიშური არომატით. ასეთივე მაღალი ღირსების ყურძნის წვენს იძლევა რქაწითელი უკრაინასა და აზერბაიჯანში. კიროვაბადში მევენახეობის საცდელ სადგურზე, გამოცდილ მრავალ ჯიშთაგან რქაწითელის ოთხმა ნიმუშმა მიიღო ხუთბალიანი შეფასების დროს ბალი 4,4. ამის საფუძველზე სადგური რქაწითელს თვლის ერთ-ერთ საუკეთესო ჯიშად მაღალხარისხოვანი ყურძნის წვენის მისაღებად. ასეთივე მაღალი შეფასება მიიღო უკრაინაში რქაწითელისაგან დამზადებულმა ყურძნის წვენმა – ბალი 8 და 7,75 და მაღალი დეგუსტაციური შეფასება: შეფერვა მოოქროსფრო-ყვითელი, თავისებური არომატი, გემო სრული და მეტად სასიამოვნო.

დასასრულს, აღმოსავლეთ საქართველოში რქაწითელი ადგილობრივი მოხმარების ძირითადი სასუფრე (სადესერტო) ჯიშია. იგი გამოიყენება საჭმელ ყურძნად მთელი სეზონის განმავლობაში და დიდი რაოდენობით ინახება ზამთარში მოსახმარადაც. რქაწითელისგანვე მზადდება საშინაოდ მოსახმარად ბადაგი, ჩამიჩი, ჩურჩხელა, თათარა და სხვადასხვა ტკბილეული.

საერთოდ რქაწითელის ყურძენი თავისი ლამაზი გარეგნული შეხედულებით – მოზრდილი საშუალო სიმკვრივის მტევნებით, საშუალო ოვალური მოვარდისფრო-ყვითელი მარცვლებით და სასიამოვნო გემოთი, არამც თუ არ ჩამოუვარდება საყოველთაოდ ცნობილ სასუფრე ჯიშს შასლას, არამედ ყველა მაჩვენებლების მიხედვით (გარდა ნაადრევი სიმწიფისა) მასზე უკეთესია. ყველა ამის გამო რქაწითელი თავისუფლად შეგვიძლია მივიჩნიოთ ადგილობრივი მნიშვნელობის კარგ სასუფრე ყურძნის ჯიშად. ეს, რა თქმა უნდა, მისი არა ძირითადი, არამედ დამატებითი დანიშნულებით გამოყენება იქნება.

უკეთეს შედეგებს იძლევა რქაწითელი მაგარ და სადესერტო ღვინოების დაყენებისას. მათგან აღსანიშნავია სადესერტო ღვინო „ყარა-ჩანახი“, რომელიც მიიღება ნაგვიანევად დაკრეფილი რქაწითელის ყურძნიდან საბჭოთა მეურნეობა „ყარა-ჩანახში“. მისგან დგება ტოკაის ტიპის ღვინო, რომელიც შეიცავს 16º ალკოჰოლს, 18% შაქარს და 5-6‰ სიმჟავეს, აქვს ღია ჩალისფერი, დამახასიათებელი ბუკეტი, სისრულე, ჰარმონიულობა და თაფლის იერი. რქაწითელს ბაიან-შირეისთან ერთად იყენებენ მეორე სამარკო ღვინის „აღსტაფას“ მისაღებად.

სომხეთში რქაწითელი ერთ-ერთ საუკეთესო ჯიშად ითვლება სუფრის მშრალი და სადესერტო ღვინოების დასაყენებლად. მშრალი სუფრის ღვინოების მისაღებად რქაწითელს კრეფენ ადრე, როცა მისი შაქრიანობა 19-20% უდრის, ხოლო მჟავიანობა სულ მცირე 5-6‰ აღწევს. მაღალი ღირსების სუფრის ღვინოები დგება ძირითადად სომხეთის ჩრდილო-აღმოსავლეთ (საქართველოს მომიჯნავე) რაიონებში. არარატის ვაკეზე რქაწითელი იძლევა კარგ სადესერტო ტიპის ღვინოს. საერთოდ ამ მხრივ რქაწითელს სომხეთში დიდი პერსპექტივა აქვს.

უკრაინაში რქაწითელი ძირითადად მევენახეობის ინსტიტუტის საცდელ ნაკვეთებზეა გაშენებული. ამ ნაკვეთებიდან მიღებული ყურძნიდან დაყენებული მშრალი სუფრის ღვინო ხასიათდება მოოქროსფრო-მომწვანო იერით, სასიამოვნო ჯიშური არომატით, საკმაო სისრულით, ჰარმონიულობითა და სიხალისით, რომელსაც ზოგჯერ ემჩნევა ზედმეტი ალკოჰოლიანობა. საერთოდ, სხვადასხვა დროს მოკრეფილი რქაწითელი იძლევა მასალას სხვადასხვა ტიპის ღვინისათვის; ნაადრევად მოკრეფილი იძლევა საშამპანურე მასალას, საშუალო ვადებში მოკრეფილი – მასალას სუფრის ღვინისა და ნაგვიანევად მოკრეფილი – სადესერტო ღვინისათვის.

ღვინის მაღალი ხარისხის, სინაზისა და კარგად გამოსახული ჯიშური არომატის გამო უკრაინაში რქაწითელი პერსპექტიულია შამპანური წარმოების განვითარებისათვის. ამ მიზნით ყურძნის ნაადრევად მოკრეფამ (1937 წლის 13.IX) გვიჩვენა 18,9% შაქარი და 10,65‰ სიმჟავე, ხოლო 1939 წლის 11.IX – 18,9% შაქარი და 12,50‰ სიმჟავე. 1937 წლის მოსავლის საშამპანურე მასალა სადეგუსტაციო კომისიის მიერ ასე შეფასდა: „შეფერვა კარგი, კიუვეს და ტაის ბუკეტში კარგად გამოსახულია ჯიშის ძლიერი არომატი, კიუვეს ბუკეტი ემსგავსება რაინის ახალგაზრდა ღვინის ბუკეტს. მჟავიანობა საკმაო. გემო თავისებური ჰარმონიული და ნაზი ძვირფასია თავისი ორიგინალობით. არატიპიური საშამპანურე მასალაა“.

უკრაინის მევენახეობა-მეღვინეობის ინსტიტუტის 1936 წ. მოსავლის წმინდა რქაწითელის მზა შამპანური სადეგუსტაციო კომისიის მიერ შემდგენაირად იყო შეფასებული: „რქაწითელისგან დამზადებული შამპანური ღვინო ხასიათდება სპეციფიკური ბუკეტით. ჯიში უდავოდ საყურადღებოა, ბალი 6,9“.

რქაწითელის ღვინოები ტიპების მიხედვით საგრძნობ ცვალებადობას განიცდის იმისდა მიხედვით, თუ რაიონის რა ეკოლოგიურ პირობებშია იგი დაყენებული. ამასთან ერთად აღსანიშნავია ჯიშის მდიდარი ქიმიური ბუნება – სხეულთან შეფარდებული ალკოჰოლიანობა და მჟავიანობა.

მდიდარი ქიმიური ბუნების შესაბამისად მაღალია რქაწითელის ღვინოების ორგანოლეპტიკური თვისებებიც. როგორც რესპუბლიკურ, ისე ცენტრალურ სადეგუსტაციო კომისიის რიგ სხდომებზე რქაწითელის ღვინო მუდამ მაღალ შეფასებას იმსახურებს.

ჯიშური არომატი რქაწითელის ახალგაზრდა ღვინოში სუსტადაა გამოსახული, მხოლოდ დაძველებისას ივითარებს იგი ნაზ სასიამოვნო ძლიერ ბუკეტს და მაღალ ჰარმონიულობას. ასევე იცვლება დაძველებისას ღვინის შეფერვა. იგი სიძველეში, ნაცვლად მომწვანო ჩალისფერისა მოოქროსფრო ხდება.

ცალკეული ადგილების რქაწითელი ზოგიერთ წლებში იძლევა მაღალხარისხოვან ევროპული ტიპის ღვინოს, რომელიც თავისი მაღალი ღირსებით არ ჩამოუვარდება ფართოდ ცნობილ რაინის თეთრ ღვინოს.

ვარიაციები და კლონები

რქაწითელი საფერავთან და მწვანესთან შედარებით ღარიბია ვარიაციებით. ლ. ჯორჯაძის მიერ (7) მითითებული ვარიაციები (დედალი და მამალი რქაწითელი) მის მიერვე მოცემულ დახასიათებაზე დაყრდნობით შეიძლება გაიგივებულ იქნეს – პირველი ახლა გავრცელებულ ჩვეულებრივ რქაწითელთან, ხოლო მეორე (მამალი რქაწითელი) წვრილმარცვალა ვარიაციასთან.

რთველის დროს სოფ. მუკუზანში 1948 წელს ჩვეულებრივ რქაწითელზე ყურძნის მკრეფავ ქალების მიერ შენიშნული იყო 2 ყლორტი განსხვავებული შეფერვის მტევნებით, მტევანში ზოგი მარცვალი მთლიანად ვარდისფერი, ნაწილი ცალ მხარეზე ვარდისფერი, მეორე მხარეზე ყვითელი, ხოლო მცირე ნაწილი მარცვლებისა ჩვეულებრივი ყვითელი ფერისა აღმოჩნდა. მტევანში ჭარბობდა ვარდისფერი მარცვლები. ამჟამად ეს ვარიაცია – ვარდისფერმაცვლიანი რქაწითელი გამრავლებულია მევენახეობა-მეღვინეობის ინსტიტუტის თელავის ზონალურ საცდელ სადგურზე, რომელიც ჩვეულებრივი რქაწითელიდან გარდა ფერისა, უფრო კუმსი მტევნებითა და მაღალი შაქრიანობით განსხვავდება. მისგან უფრო მაღალი ღირსების ღვინის მიღების მოლოდინი ჯერჯერობით არ მართლდება.

აღნიშნული ვარიაციის გარდა, მევენახეობა-მეღვინეობის ინსტიტუტის სელექციის განყოფილების უფრ. მეცნ. თანამშრომელი ვ. ლოლაძის (2) მიერ გამოვლენილია შემდეგი ვარიაცია და კლონები:

1. წვრილმარცვალა რქაწითელი: ხასიათდება პატარა ზომის სამნაკვთიანი ფოთლები, მტევანი საშუალო ზომისა აქვს, მარცვალი წვრილი. მცირემოსავლიანი ვარიაციაა. გვხვდება თითო-ოროლა ვაზის სახით საწარმოო ვენახებში.

2. კლონი №67. ხასიათდება ძლიერ წვრილმარცვლიანობით. იგი ჩვეულებრივი სიგრძის მტევანზე ივითარებს ნორმალური ზომის 5-6 მარცვალს, დანარჩენები წვრილი, განუვითარებელი რჩება. ამ მწვრილმარცვლიანობას იგი მკვეთრად ინარჩუნებს და მესამე თაობაშიაც იგივე თვისებები შერჩა, რაც საწარმოო ვენახში ჰქონდა. უხეირო უპერსპექტივო მოდგმაა. ვენახებში სელექციის ჩატარების შედეგად უნდა გაძევებულ იქნეს როგორც უვარგისი ვარიაცია.

3. კლონი №48. მაღალმოსავლიანი მოდგმაა. იგი მორფოლოგიური ნიშნებით არ განხსვავდება ჩვეულებრივ რქაწითელისაგან. განსხვავდება მხოლოდ მაღალი მოსავლიანობით. კლონთა დადგენის ნაკვეთიდან იგი გადატანილია კლონთან გამოსაცდელ ნაკვეთზე, სადაც განმეორებით დადასტურდა მისი მაღალი სამეურნეო თვისებები. ეს მოდგმა 1955 წლიდან მრავლდება საბჭოთა მეურნეობებში წარმოების პირობებში საბოლოოდ შესამოწმებლად და დასანერგად.

საერთო შეფასება და დარაიონება

რქაწითელი კახეთის მთავარი საწარმოო ვაზის ჯიშია. იგი გავრცელებული იყო ყოფილი საბჭოთა კავშირის მევენახეობის თითქმის ყველა რაიონში.

რქაწითელის ასე ფართოდ გავრცელება მისი მაღალი სამეურნეო-ტექნოლოგიური თვისებებით აიხსნება, რომელთა შორის აღსანიშნავია: ჯიშის შედარებით უხვმოსავლიანობა, რასაც იგი ინარჩუნებს მისი გავრცელების თითქმის ყველა რაიონში; გარემო პირობებისადმი შეგუების კარგი უნარი, რამაც განაპირობა მისი ეგზომ ფართო გავრცელება; კარგი ყინვაგამძლეობა – ამ მხრივ რქაწითელი არ ჩამოუვარდება ყინვებისადმი მეტად გამძლე მევენახეობის ჩრდილო რაიონების ჯიშებს – რისლინგს, პინოს და სხვ.; მილდიუმის მიმართ შედარებით კარგი გამძლეობა; ფილოქსერისადმი საკმაოდ მაღალი გამძლეობა ევროპულ ჯიშებთან შედარებით; პროდუქციის მაღალი გამძლეობა და მისი გამოყენების მრავალფეროვნება – იგი იძლევა მაღალი ხარისხის ევროპული ტიპის მშრალ სუფრის ღვინოს (კახეთი, აზერბაიჯანი, უკრაინა, სომხეთი); იშვიათი ღირსების კახური ტიპის ღვინოს (კახეთი); მაღალი ღირსების სადესერტო ღვინოს (კახეთი, აზერბაიჯანი, უზბეკეთი, სტავროპოლის მხარე); კარგ მასალას საბჭოთა შამპანურისათვის (უკრაინა, ქართლი, ნაწილობრივ კახეთიც) და ადგილობრივ მოსახმარებელ სასუფრე ყურძენს.

განსაკუთრებით მაღალხარისხოვან ევროპული ტიპის სუფრის მშრალ ღვინოს, რომელმაც ასახელა კახეთი, იგი იძლევა ახმეტის, იყალთოს, წინანდლის, ვაზისუბნის, ართანის, ნაფარეულის, ენისელის და მანავის მიკროუბნებში, ხოლო საუკეთესო კახური ტიპის ღვინოს თელავ-ახმეტის ზოლზე და კარდანახის მიკრორაიონში. ზოგიერთ წლებში ამ ადგილებიდან რქაწითელი იძლევა ევროპული ტიპის ღვინის იშვიათ ნიმუშებს, რომლებიც არ ჩამოუვარდება საერთოდ ცნობილ რაინისა და ბორდოს თეთრ ღვინოებს.

ჯიშის უარყოფით თვისებას წარმოადგენს მისი შედარებით სუსტი გამძლეობა ნაცრის მიმართ (ეს განსაკუთრებთი შეიმჩნევა აზერბაიჯანისა და დაღესტნის სარწყავ ვენახებში) და ახალი ღვინოების ოდნავი სიმწარე და შედარებით სუსტი არომატულობა. აღნიშნული ნაკლი შედარებით ადვილი გამოსასწორებელია: პირველი – დამატებით წამლობის ჩატარებით სარწყავ რაიონებში, ხოლო მეორე – ყურძნის უფრო სწრაფი და ფაქიზი გადამუშავებით და ჯიშ მწვანის ყურძნის მიმატებით, რომელიც აბათილებს სიმწარეს და მატებს ღვინოს არომატსა და სინაზეს.

წყარო: საქართველოს ამპელოგრაფია / ნ. კეცხოველი, მ. რამიშვილი, დ. ტაბიძე