ვაზის კულტი უძველესი მიწათმოქმედი ქართული საზოგადოების  წმენა-წარმოდგენებში

უძველესი ხანის ადამიანის განვითარებასა და კულტურაზე  რელიგიურმა შეხედულებებმა  დიდი გავლენა იქონია. საქართველოს ტერიტორიაზე გორანამოსახლარებზე, საცხოვრებლის საკულტო ნაგებობებში აღმოჩენილი ასტრალური ნიშნებით, გეომეტრიული ფიგურებით და სხვადასხვაგვარი გამოსახულებებით შემკული ნივთები წარსულის საინტერესო ისტორიებს მოგვითხრობს და საშუალებას იძლევა, გავეცნოთ ადგილობრივი ტომების რელიგიურ შეხედულებებს.

 სტატიის მიზანს, არტეფაქტებისა  და წერილობით წყაროებში  დაცული მასალის მიხედვით, ქართველური ტომების რწმენა-წარმოდგენებში არსებული ვაზის კულტისა და კულტურის წარმოჩენა წარმოადგენს,  სადაც ვაზი   ღვთის კარზე მდგარი, ალვის ხეზე შემოხვეული  სიუხვის ხედ  მიჩნეული მცენარე იყო,   რომლის   მწიფე ნაყოფი სიკვდილს თრგუნავდა და სიცოცხლეს ახანგრძლივებდა.

მის პატივსაცემად მაღლარ ვაზთან ან მარანში ლოცულობდნენ და მცენარის  ნაყოფიერებას შესთხოვდნენ. მევენახეობა-მეღვინეობის ღვთაებად აგუნას, ღვინოს კი ღვთაებრივ სასმისად მიიჩნევდნენ.   

წერილობით წყაროებში დაცული ერთ-ერთი გადმოცემის  მიხედვით, დიდი დედას კულტს კოლხეთისაკენ მიმავალი არგონავტები იასონით მეთაურობით სწირავდნენ მსხვერპლს. მსხვერპლშეწირვისთვის იასონმა თვითონ გამოაკოპიტა ვაზისაგან ქალღმერთის კერპი, რადგან  ვაზი ბარაქიანობის სიმბოლო იყო და მისი დაგრეხილი ღეროებიდან   ნებისმიერი ფორმის ფიგურები გამოდიოდა.

„მთაზე, იყო ტყიური ვაზის ერთი მაგარი გამხმარი ღერო. გმირებმა იგი მოჭრეს, რათა მისგან მთის ღმერთქალის წმინდა კერპი გაეკეთებინათ. მშვენივრად გამოაკოპიტა იგი არგოსმა და მოათავსა ციცაბო მწვერვალზე, სადაც იჩრდილებოდა უმაღლესი მუხის ხეებით, რომელთაც ყველაზე უფრო მაღლა გაედგათ ფესვები. შემდეგ მცირე ქვებიდან ბომონი აღმართეს, ირგვლივ მუხის ფოთლებით შეამკეს და მსხვერპლშეწირვას შეუდგნენ. მოუხმობდნენ ყოვლისშემძლე დინდიმონელ დედას, ფრიგიის მკვიდრს და მასთან ტიტესა და კილენს, ესენი იწოდებოდნენ ოდენ იდელი დედის წინამძღოლებად და თანმხლებად იმ მრავალთაგან, რაოდენიც არიან კრეტის იდელი დაქტილები, რომლებიც ოდესღაც დიქტეს მღვიმეში შვა ქაქსის მიწას ორივე ხელიტა ჩაჭიდებულ, ანიმფა ანქილიამ.

ესონიდი მუხლმოყრილი ევედრებოდა ღმერთქალს, რომ ქარიშხალი უკუექცია და თან ზედაშეს აპკურებდა მსხვერპლს, რომელიც ცეცხლზე იწვოდა, ამავე დროს ჭაბუკნი, ორფევსის რჩევით, იარაღშემართულნი როკვით უვლიდნენ ფერხულს და მახვილებს ურტყამდნენ ფარებს, რათა ეთერში გაფანტულიყო ის შემაძრწუნებელი გოდება, რომელსაც ხალხი ჯერ კიდევ მეფე კიზიკოსის საფლავზე გამოსცემდა. ამიტომ აქ  მუდამ რომბითა და ტიმპანით მოუხმობდნენ ხოლმე ფრიგიელები რეას. წმინდა მსხვერპლებით მომადლებულმა ღმერთქალმა ისმინა მუდარა. ამის ნიშნებიც გამოჩნდა: ხეებმა აურაცხელი ნაყოფი დაახვავეს; გმირების ფერხთა გარშემო მიწამ თავისთავად აღმოაცენა ნაზ მცენარეთა ყვავილები, მხეცმა მიატოვეს ბუნაგი და ჯაგნარები და კუდითა ქიცინით მოვიდნენ. ღმერთქალმა სხვა სასწაულიც მოავლინა: დინდიმონზე უწინ არ იყო წყალი, ახლა კი გადამხმარი მწვერვალიდან უწყვეტ ნაკადად წარმოჩხრიალდა. ამ წყაროს წყალს შემდეგში იასონის წყარო უწოდეს ირგვლივ მოსახლე ვაჟკაცებმა“ (ttp://astroblogi.com/კავკასიური-მითოლოგია-ქა).

როგორც ჩანს, დიდი დედისთვის მსხვერპლის შესაწირად აუცილებელი არ  იყო   ტაძრის მოძიება, მისთვის, როგორც ბუნების გამრიგისთვის, შეიძლებოდა ღია ცის ქვეშ, მთაზე ჩაატარებინათ რიტუალი, რადგან მათი რწმენით დიდი დედის ერთ-ერთი მუდმივი სამყოფელი მთაა.  სამლოცველო ნაგებობების  გაჩენამდე რიტუალებს ჭალებსა და მინდვრებში ატარებდნენ. ღამით მინდორში გასული ქალები რიტუალისთვის ტყის ვაზის ისეთ ღეროებს ეძებდნენ, რომელთაც ადამიანის ფორმა ექნებოდათ.

საინტერესო ინფორმაციის მატარებელია,  მ. ვოიაცისმის  საბერძნეთში, კუნძულ სამოსზე აღმოჩენილი ბავშვიანი მხედარი ქალის, „დიდი დედის“ ქანდაკება, რომელიც  შეისწავლა.  მისი მოსაზრებით, ძვ.წ. მე-8 საუკუნეში ის შესაძლოა, უძველესი კოლხური კულტურის გავლენით  ყოფილიყო შექმნილი (Voiatzis 1992, N87, 271-272). როგორც ვ. ლიჩელი განმარტავს, “ამ საკითხთან დაკავშირებით აუცილებლად უნდა აღინიშნოს კ. კრეტაზე აღმოჩენილი ცხენოსანი ქალის მოხატული ტერაკოტის ფიგურა, რომელიც როგორც ჩანს ყველაზე ადრეულია მსგავს ნიმუშებს შორის (ძვ.წ. 1100-1000 წლების).  და ამ ქანდაკებათა გენეზისის თვალსაზრისით უაღრესად მნიშვნელოვანია”  (ლიჩელი, 2010, გვ. 25-38). გ. კვაშილავა კნოსოსის სასახლეში და კოლხეთში აღმოჩენილ ნივთების კავშირზე საუბრობს,  აღნიშნავს, რომ კუნძულ კრეტაზე, კნოსოსის სასახლეში, ქალღვთების საკურთხეველში აღმოჩენილი სიმბოლოები: მარმარილოს ტოლგვერდა ჯვარი, ოქროს ორმაგი ცული და სხვა არტეფაქტები იყო „დიდი დედის” სიმბოლო და ისინი დიდი რაოდენობითაა აღმოჩენილი, როგორც კოლხეთში, ასევე კუნძულ კრეტაზე (კვაშილავა, 2009, გვ.298; 2010, გვ.146).  ო. ლორთქიფანიძის დასკვნით, „მიკვლეული პალეოლითისა და შემდგომი ხანის ქალის ფიბულები,  პატარა ზომის ქანდაკებები    მიწას განასახიერებდა და ნაყოფიერებაც მასზე იყო დამოკიდებული.  იმ ხანის საზოგადოების რწმენით, მიწათმოქმედების აღმოცენების ხანაში,  მას შეეძლო საარსებო გარემოს შექმნა. დასავლეთ საქართველოში აღმოჩენილია ცხენზე მჯდომარე ქალღვთაებების ბრინჯაოს ქანდაკებები (დიდი დედის), რომელთაც ხელთ ბავშვი უპყრიათ (ლორთქიფანიძე, 2006, გვ.190; პაპუაშვილი 2001-2005).

ძვ. წ. VI-IV საუკუნეებით დათარიღებულ   ხრამის დიდ გორაზე, საცხოვრებლის  კერებში მიკვლეული,  ორიგინალური ფორმით გამორჩეული თიხის ქანდაკებები,   ნაყოფიერების, მოსავლისა და სიცოცხლის მფარველი „დიდი დედის“ კულტთან უნდა ყოფილიყო კავშირში.    

მტკვარ-არაქსის კულტურის, ადრებრინჯაოს ხანა (ძვ.წ. IV ათასწლეულის II ნახევრიდან III ათასწლეულის I ნახევრამდე), გეოგრაფიული სივრცე ქართველური ტომების ვრცელ ტერიტორიაზე განსახლების, მეღვინეობის კულტურაზე მიგვანიშნებს, რომელიც საკულტო რიტუალის შემადგენელი ნაწილია. ამ მხრივ განსაკუთრებულია ე.წ. ბედენური კულტურის ერთ-ერთი ყორღნული სამარხი, სადაც მიცვალებული ხისბორბლებიან ურემზე იყო დაკრძალული. მიცვალებულისთვის, რომელიც მაღალი სოციალური წრიდან  უნდა ყოფილიყო,  ჩაუტანებიათ ოქროსა და ვერცხლის ნივთები, მათ შორის, ვაზის ტოტები, რომელიც ვერცხლის თხელფურცლოვანი სალტეებით არის დაფარული (გობეჯიშვილი, 1978, 55).

მდიდრულ სამარხებში  ვერცხლით შემკული ვაზის ლერწის დადასტურება რომელიღაცა კულტისადმი, სავარაუდოდ ვაზის, თაყვანისცემა უნდა იყოს.  სხვადასხვა ადგილებში აღმოჩენილი ნივთები, განსხვავებული ზომის საღვინე ჭურჭელი, ყურძნის წიპწები და ვერცხლის გარსაკრავებიანი ვაზის რქები, საკულტო დანიშნულების ერთ კომპლექსში ერთიანდება და ძვ. წ. IV-III ათასწლეულების ქართველური ტომების მევენახეობისა და მეღვინეობის კულტურის განვითარების დამამტკიცებელ უტყუარ საბუთს წარმოადგენს და ღვინის საკულტო დანიშნულებას უსვამს ხაზს.

ქართული უძველესი მატერიალური კულტურის მემკვიდრეობის კუთვნილებაა     თრიალეთის   ყორღნულ სამარხებში აღმოჩენილი  ძვ.წ. XVIII-XVII ს.ს. ოქროსა და ვერცხლის სარიტუალო თასები, რომლებიც ტომის ბელადს ეკუთვნოდა.

 სარდიონის და ფირუზის თვლებით შემკული   ოქროს თასი   შუა ბრინჯაოს ხანის  საქართველოს ტერიტორიაზე არსებული ოქრომჭედლობის   განვითარების მაღალ  დონეს ადასტურებს.  სარიტუალო მსვლელობის სცენებით შესრულებული ჭედური ხელოვნების ულამაზესი ნიმუში,   ვერცხლის თასი,  ქართველთა წინაპრების, საკულტო და სამეურნეო ურთიერთობაზე მოგვითხრობს.

ცილინდრული, ძირმომრგვალებული ჭურჭელი 250 გრამს იწონის, მისი სიმაღლე 11 სმ-ია, ხოლო დიამეტრი 9 სმ. თასი ორი ფრიზითაა შემკული. ზედა ფრიზი საკულტო პროცესიას გამოხატავს, ხოლო ქვედაზე ფურირმებია გამოსახული. ზედა ფრიზის კომპოზიციის ცენტრში, ტახტზე პროფილშია გამოსახული ღვთაება, რომელსაც მარჯვენა ხელში სასმისი უჭირავს, წინ სამფეხა საკურთხეველი უდგას და აქეთ-იქით ორი ცხოველი უზის. ღვთაების უკან სიცოცხლის ხე დგას, რომლის ძირთან წყლის ორი ნაკადი გამოდის. ასევე პროფილში გამოსახული, ოცდაორი ფიგურა, რომელთაც ხელში სასმისები უჭირავთ,  სახეზე ცხოველის გამოსახულებიანი ნიღბები უკეთიათ და ნადირის კუდები ჰკიდიათ, ღვთაებისკენ მიემართებიან.

 

ეს უნიკალური ნივთი დაახლოებით 3700 წლისაა და გვიან ბრინჯაოს ხანას მიეკუთვნება, იმ პერიოდს, როდესაც მძლავრი სახელმწიფოები იქმნება მახლობელ აღმოსავლეთში, ანატოლიასა და მცირე აზიაში; ვითარდება ვაჭრობა, იბმება სავაჭრო ქსელები და ყალიბდება ელიტა, რომელსაც უჩნდება მოთხოვნილება – ფლობდეს ფუფუნების საგნებს, რაც იწვევს სხვადასხვა ტიპის ლითონის ნაკეთობების შექმნის ოსტატობის  განვითარებას (https://nationalgeographic.ge/trialetis-verckhlis-tasi).

მიცვალებულის დაკრძალვა ორმოებსა და გამოქვაბულებში   გარდაცვლილზე ზრუნვის  გამოხატულების გარდა,   რელიგიური წარმოდგენების გამოხატულებაა,   რაც  შუა პალეოლითიდან არის ცნობილი.

არქეოლოგიური გათხრების შედეგად საქართველოს ტერიტორიაზე დადასტურებულია მიცვალებულთა მიწაში _ ორმოსამარხებში, ქვაყუთებში, კრამიტსამარხებში. განსაკუთრებით საყურადღებოა მიცვალებულის ეტლზე, კევრზე და ქვევრში დაკრძალვის სხვადასხვა წესი.

ქვევრში დაკრძალვის წესი, არქეოლოგიური მასალის მიხედვით, ძვ წ.  VI საუკუნიდან ვრცელდება და ზოგიერთ რაიონში ახ. წ. III საუკუნამდე  გრძელდება. ქვევრსამარხები გავრცელებულია იმ ადგილებში, სადაც ვაზის კულტურის გაშენებისთვის ხელსაყრელი ბუნებრივი პირობებია. არქეოლოგიური კვლევა-ძიების  შედეგად გამოავლენილი და დადასტურებულია დაკრძალვის რამდენიმე   ვარიანტი:

1. სამარხი ქვევრი მიწაში ჩადგმულია ვერტიკალურად, თავდაყირა;

2. სამარხი ქვევრი გვერდზეა დაწვენილი;

3. სამარხი ქვევრი ყელით მაღლაა ჩადგმული (თოლორდავა, 1980, გვ. 78).

აღნიშნული ტიპის სამარხები აღმოჩენილია დასავლეთ საქართველოში: დაბლაგომი (ძვ. წ. VI-III სს); ფარცხანაყანევი, ქუთაისი (ძვ.წ. I-III სს); ბანძა, ბორი (ახ. წ. I-II სს); ძევრი (ახ.წ. I-III სს).

 აღმოსავლეთ საქართველოში: თეთრიწყარო (ძვ.წ. VI-V სს); მცხეთა,ზემო ავჭალა (ძვ.წ. III-I სს); თბილისი, სოფ. მაჩხაური (ძვ.წ. I-ახ. წ. Iსს); მულუზანი (ახ. წ. I-II სს). ასევე ბათუმში, თოთი, აჯამი, ურბნისი, კავთისხევი, წითელწყარო, საგარეჯო.

ა. ბოხოჩაძის განმარტებით, ქვევსამარხი თავისი ინვენტარით მდიდრული არ არი და ამ ხანის საზოგადოების დაბალი ფენის წარმომადგენელს უნდა ეკუთვნოდეს. თუ გავითვალისწინებთ იმ გარემოებას, რომ ამ ტიპის სამარხები მევენახეობისთვის ხელსაყრელ ადგილებშია აღმოჩენილი, მაშინ მართებული ჩანს მოსაზრება, რომ ქვევრში მევენახე-მეღვინე მიწის მუშას მარხავდნენ და ქვევრი მასში დამარხულ ადამიანს ეკუთვნოდა. აქედან ადამიანის ამქვეყნიური საქმიანობის შესახებ შეიძლება გავიგოთ (ბოხოჩაძე, 1963, გვ.133).

ძვ.წ. IV საუკუნიდან ახ.წ. III საუკუნემდე იბერიასა და კოლხეთში მეორადი დანიშნულებით ხმარებიდან გამოსულ თუ საგანგებოდ დამზადებულ ქვევრებს დასაკრძალავ ურნებადაც იყენებდნენ. სხვა საიმქვეყნო ნივთებთან ერთად ხშირად ქვევრსამარხებში სავაზე-სასხლავი იარაღებიცაა ჩაყოლებული, რაც ქვევრსამარხებში გარკვეულწილად მეღვინეების დაკრძალვით შეიძლება აიხსნას. მეღვინეობის დარგის წინსვლაში დიდი როლი მიუძღვის იმ დროისათვის არსებულ კულტებსაც (ცქიტიშვილი, 1959, გვ. 138; ბოხოჩაძე, 1963, გვ. 126; აფაქიძე, 1963, გვ. 86;  ლორთქიფანიძე, 1975, გვ. 98-101; თოლორდავა, 1980, გვ. 65;   ge_file_16163_1.pdf).

კოლხეთში სამარხად ძირითადად გამოიყენებოდა სამეურნეო დანიშნულების რუხად გამომწვარი, შავზედაპირიანი თიხის კოლხური ქვევრები, დამშვენებული ორნამენტიანი რელიეფური სარტყლებით და მერიდიანული ქედებით. იშვიათ შემთხვევებში გვხვდება სპეციალურად ქვევრის სამარხი დანიშნულებით დამზადების შემთხვევებიც. სოფელ გურიანთაში (გურიის ძველ დედაქალაქში) აღმოჩენილია ანტიკური ხანის ქვევრსამარხები, დათარიღებული ძვ. წ. VI-V საუკუნეებით.

აღმოსავლეთ საქართველოში ადრე ელინისტური ხანიდან ქვევრში დაკრძალვის წესი გვხვდება თეთრიწყაროსა და კავთისხევში (კასპის რაიონი, ძვ. წ. IV ს. საუკუნის უკანასკნელი მეოთხედი).  ამ პერიოდის ქვევრსამარხთა განსაკუთრებული სიხშირით გამოირჩევა მცხეთა და მისი მიდამოები. ქვევრში დაკრძალვის წესზე მსჯელობისას ვ. თოლორდავა (1980) წერს, რომ სოციალურად მკაცრად დიფერენცირებულ საზოგადოებაში დაკრძალვის წესები ასახავს გარდაცვლილის სოციალურ სტატუსს. აღმოჩენილი ყველა სამარხი რიგით მწარმოებელ (მევენახე-მეღვინე) მოსახლეობას უნდა ეკუთვნოდეს“ (მაია მირველაშვილი, დავით მაღრაძე, ვაზისა და ღვინის კულტურა საქართველოში, თბილისი/Tbilisi 2015).

ქართველი კაცისთვის ღვინო ოდითგანვე წმინდა სასმელად რომ ითვლებოდა, მოწმობს ისიც,   რომ არცერთი საოჯახო თუ საღმრთო რიტუალი ღვინის გარეშე არ ჩაივლიდა. ღვინის გარეშე თავად ღვთაებებიც ვერ ძლებდნენ და სწორედ ამას უკავშირდება ზედაშეს კულტურა

ზედაშე ყურძნის მოსავლის საუკეთესო ნაწილიდან აღებული პირველი ნაწურია, რომელიც შეთქმული იყო ღვთაებათა სახელზე, რათა შემწირველი დაეფარა და მისი მოსავალი ბარაქიანი ყოფილიყო. სულხან-საბა ორბელიანის ლექსიკონი ქართულის მიხედვით _ ზედაშე – შესაწირავი ღვინოა.

ნ. ჩუბინაშვილის ქართული ლექსიკონში: „ზედაშე – ღვინო, ხმარებული ჟამის წირვასა ზედა სეფისკვერსა თანა, მსოფლიონი უხმობენ ღვინოსა შენახულსა სთულის დროს პატარა ქოცოში, ვიდრე დღეობადმდე სალოცავის ადგილისა და მაშინ მოხდიან, თან წაიღებენ ნაკვების ზვარითურთ ეკლესიის კარს, სადაცა ნაწილსა ზედაშისა და დაკლულის ზვარისას მიართმევენ სამღუდელოთა. ზოგს დაურიგებენ გლახაკთა და დანაშთენს მიიღებენ თვით მუნვე“.

 ზედაშის კულტურა ქართული მეღვინეობის  განუყოფელი  ნაწილია. იგია ჩვენი ქვეყნის მეღვინეობის კულტურის უმაღლესი გამოვლინება, რომელი ღვინითაც ქართველი კაცი ადიდებს ცისა და ქვეყნიერების შემოქმედს და რომელი ღვინოც მართლმამდიდებლური წირვის დროს მაცხოვრის სისხლად გარდაიქმნება. ქართული მარანი ზედაშის ქვევრის გარეშე ისევეა წარმოუდგენელი, როგორც ქართველი კაცი წინაპართა დანატოვარი ადათის გარეშე. ამიტომაც ჩვენ ყოველი ღონე უნდა ვიხმაროთ იმისათვის, რომ შევავსოთ ქართული მეღვინეობის ის ნაკლული ნაწილი, როგორიც ზედაშის კულტურაა, ურომლისოდაც საქართველოს მეღვინეობა ყოველთვის ნაკლულად ჩაითვლება.

საზედაშე ღვინის დასაყენებლად უნდა დაიწუროს მხოლოდ წითელყურძნიანი ვაზის ჯიშის ყურძენი. ასეთ დროს ყოვლად დაუშვებელია თეთრი ყურძნის გამოყენება, ან თუნდაც მისიუმცირესი ნაწილის შერევა წითელ ყურძენში (საუბარია საბარძიმე ღვინოზე). ასეთ დროს, ასევე არ შეიძლება წითელ საზედაშე ღვინოში თეთრი ღვინის შერევაც, თუნდაც ეს იყოს ღვინის სულ მცირედი რაოდენობა. საზედაშედ არ გამოიყენებენ ვარდისფერი ღვინის მომცემ ვაზის ჯიშებს, რომელთა ღვინის შეფერილობაც სუსტია. ზოგადად, საზედშე და აქედან გამომდინარე საბარძიმე ღვინისათვის უმჯობესია, თუ გამოყენებული იქნება ქართული წითელყურძნიანი საღვინე ვაზის ჯიშები, როგორებიცაა, მაგალითად: „საფერავი“, „ძელშავი“, „ოცხანური საფერე“, „თავკვერი“, „შავკაპიტო“ და სხვა, (http://vinoge.com/istoria/zedaSis-kultura-saqarTveloSi).

ძველად ადგილს, სადაც განთავსებული იყო ქვევრი, „ოხვამერს“ უწოდებდნენ. „ოხვამერი“ მარანში იყო განთავსებული და  ოჯახის უფროსი მამაკაცის გარდა, იქ შესვლა და რიტუალის შესრულება არავის შეეძლო. სალოცავ ქვევრებს სხვადასხვა დანიშნულება ჰქონდა. ზოგი ერთ კონკრეტულ პირს ეკუთვნოდა, ზოგი კი საერთო საოჯახო იყო. მაგალითად „ოდუდია-სამგარიო“ (სათავისო სამიქელგაბრიელო) ოჯახის უფროს მამაკაცსა და უფროს ვაჟს ეკუთვნოდათ. კონკრეტული პირის საკუთრება პატრონის გარდაცვალების შემდეგ ხდებოდა „ბენი“ (თავისუფალი) და მას ოჯახის უფროს ვაჟს გადასცემდნენ. თუ ოჯახში ვაჟის შეძენისას თავისუფალი ქვევრი არ იყო, ახალს შეიძენდნენ და ახალშობილის სახელზე მარანში ჩაფლავდნენ. მარანში ინახებოდა ასევე სალოცავი ქვევრების გამოსარეცხი იარაღები და ღვინის ამოსაღები ჭურჭელი „ხირკე,“ რომელიც სხვა საჭიროებისათვის არ იხმარებოდა. ოჯახის უფროსს მკაცრად უნდა დაეცვა სარიტუალო წესები. ეს უფლება-მოვალეობანი მემკვიდრეობით გადადიოდა უფროს ვაჟზე. ძმების გაყრის შემთხვევაში საღმრთო სალოცავის ქვევრს დედა-ფუძეში ტოვებდნენ, მაგრამ საერთო საკუთრებაში რჩებოდა (მაკალათია, 1927, გვ. 327).

„სადაბადო“  ქალის სალოცავი ქვევრი იყო, რომელიც ოჯახის „ოხვამერისგან“ (სალოცავისგან) მოშორებით ცალკე იყო დაფლული. სადაბადოს ოჯახის დიასახლისი იხდიდა. ის შეუთქვამდა ძროხას და როცა ძროხა  სახარე ხბოს მოიგებდა, ქალი დაკლავდა მას და ქვევრთან ილოცებდა სადაბადოს, შესთხოვდა მას ჯანმრთელობასა და ოჯახის კარგად ყოფნას. თუ ძროხა დეკეულს მოიგებდა, მაშინ დიასახლისი სადაბადოს კვერებით ილოცებდა. ფურს კი მანამ არ დაკლავდნენ, სანამ არ დაბერდებოდა, შემდეგ კი მის ფურს დააყენებდნენ „სადაბადოდ“ (მაკალათია, 1927,  გვ. 328).

 როგორც ვხედავთ, ქვევრის საკრალური დანიშნულება კარგადაა გამოკვეთილი ხალხურ გადმოცემებში. ასევე ოჯახებში მისთვის გამოყოფილი ადგილები, რომლებიც დღესაც თვალსაჩინოა, ცხადყოფს მის სიდიადეს ღვთაებათათვის მიძღვნილ რიტუალებში. შეიძლება ითქვას, რომ ქვევრისა და მარნის სიმბოლო დღემდე ატარებს წარმართული სალოცავების იდეას (თამთა ახალაია, https://akti.ge/ka/blog/15).

 დასკვნა

საქართველოს ტერიტორიაზე აღმოჩენილი არქეოლოგიური მასალის საფუძველე შეგვიძლია დავასკვნათ, რომ ქართველთა წარმართულ პანთეონში   ღვთაებები ზებუნებრივი ძალის მქონენი იყვნენ. ამიტომ მისთვის  ქმნიდნენ კერპების გამოსახულებებს, ეთაყვანებოდნენ, მსხვერპლს სწირავდნენ, მართავდნენ რიტუალებს და ცერემონიებს. რადგან ყველაზე წმინდა საქმედ რადგან  ხვნა-თესვა მიაჩნდათ, განსაკუთრებით ნაყოფიერების ღმერთს ეთაყვანებოდნენ,  რასაც  ადრე სამიწათმოქმედო კულტურის ნამოსახლარებზე აღმოჩენილი თიხის ანთროპომორფული ქანდაკებები, საცხოვრებლის საკულტო ნაგებობებში, სათავსოებში მიკვლეული ვაზის წიპწები, საღვინე-რარიტუალო ჭურჭელი   ადასტურებს. ქართველთა  წარმართობის ხანის ერთ-ერთი უძველესი და მნიშვნელოვანი ღმერთის, ვენახის ღვთაება, აგუნას სახელი საქართველოს კუთხეების საშემოდგომო და საახალწლო დღესასწაულებში  სხვადასხვაგვარ რიტუალად დღემდეა შემორჩენილი.

  ნესტან გუგუშვილი, არქეოლოგიის დოქტორი, საქართველოს ტექნიკური უნივერსიტეტი

  გამოყენებული ლიტერატურა:

1.აფაქიძე ა.,  კავკასიის ხალხთა ისტორიის საკითხები, თბ;  1966 წ.

2. ბოხოჩაძე ა., მევენახეობა-მეღვინეობა ძველ საქართველოში არქეოლოგიური მასალების მიხედვით : უძველესი დროიდან ახ. წ. XII-XIII საუკუნეებამდე, თბ; 1963 წ.

3.გობეჯიშვილი გ.,  ბედენის გორა-სამარხების კულტურა (ავტორი), თბ;   1980 წ;

4. გობეჯიშვილი გ., თეთრი წყაროს ნასოფლარი : IV-III ათასწლეული ჩვ. წ.    თბ;  1978 წ;

5. ლიჩელი ვ., ძველი ვანი : სამეურნეო უბანი, თბ; 1991 წ;

6. ლორთქიფანიძე ო., რა საიდუმლოს ინახავს ვანი, ქუთ; 1984 წ;

7. ლორთქიფანიძე ო., ძველი კოლხეთის კულტურა, თბ; 1972 წ;

8. მაკალათია ს., ახალწელიწადი საქართველოში, ტფილისი; 1927 წ;

9. მირველაშვილი მ., მაღრაძე დ., ვაზისა და ღვინის კულტურა საქართველოში, თბ; 2015 წ;

10. http://vinoge.com/istoria/zedaSis-kultura-saqarTveloSi, 5.06.202;

11. ttp://astroblogi.com/კავკასიური-მითოლოგია-ქა, 15.06. 2024;

 12. https://nationalgeographic.ge/trialetis-verckhlis-tasi,11.06.2024.