უძველესი საღვინე ჭურჭელი, რომლის ასაკი 80 საუკუნეა, ჩვენს ეროვნულ მუზეუმში დგას; აქვეა ქვევრები, რომელთა ასაკი 3-5 ათასი წელია, ყველა ამ ქვევრს კვერცხის ფორმა აქვს და რამდენიმე ათეული სანტიმეტრის დიამეტრის ბრტყელ ძირზე დგას, ანუ ქვევრის ტრადიციული ძირი, დასაწყისიდან ათასწლეულების განმავლობაში, ბრტყელი იყო და ის ყოველთვის დასადგმელ ჭურჭლად მზადდებოდა.

ქვევრის ზომაში ზრდამ და ღვინის დიდი ხნით შენახვის პრობლემის გადაწყვეტის აუცილებლობამ ჩვენი წინაპარი ქვევრის მიწაში ჩადგმის აუცილებლობამდე მიიყვანა. აქ კი თავი იჩინა, მიწაში ჩადგმული ქვევრის ბოლომდე გაცლის პრობლემამ, ეს პრობლემა მათ, ქვევრის ბრტყელი ძირის კონუსური ძირით შეცვლით გადაწყვიტეს. ქვევრის ძირის ეს სახეცვლილება დაახლოებით ძველი წელთაღრიცხვის III-II საუკუნეში მოხდა და ასეთივე ძირიან ქვევრებს ვამზადებთ დღემდე.

ასე რომ კონუსურძირიანი ქვევრის ტრადიციულად აღიარება, ვფიქრობ შეცდომაა, რადგან მუზეუმში მდგარი უძველესი ქვევრები სულ სხვას ამტკიცებენ, ყველაფერ ამის შესახებ უფრო ვრცლად მოთხრობილია ჩემს წერილში: „რატომ დაამზადეს ძველმა ოსტატებმა ქვევრი კონუსურ ძირზე“, ჟურნალი „ახალი აგრარული საქართველო“ №5.  იმ წერილში მივუთითე, რომ ქვევრის კონუსურ ძირზე დამზადებამ შექმნა მრავალი პრობლემა, როგორც მისი დამზადების, ისე მისი გამოყენების დროს, ამ პრობლემებს დაემატა კიდევ ერთი, ფრიად საყურადღებო პრობლემა, რომელიც ქვევრის ზომაში ზრდის შედეგად წარმოიშვა, ამის შესახებ წინა წერილში არაფერია, სწორედ ამ პრობლემის შესახებ მინდა მოგითხროთ წინამდებარე წერილში.

როცა ქვევრების კონუსურ ძირზე დამზადება დაიწყეს, მაშინ ქვევრის ზომა რამდენიმე ასეული ლიტრი იყო, ამიტომ ქვევრის მუჯურო (ქვევრის მუცელს ქვემოთ დავიწროვება ძირამდე), წაკვეთილ კონუსს წარმოადგენდა.

სწორედ მუჯუროს სწორხაზოვნად გაგრძელებამ გადაკვეთამდე, მოგვცა კონუსის ფორმის ძირი, რომელიც 8-10 სმ. დიამეტრის და 6-8 სმ. სიმაღლის მასიური თიხის ცილინდრით დააბოლოვეს, რომელსაც ქვევრის ოსტატთა ერთი ნაწილი ქუსლს ეძახის, მეორე ნაწილი კი კუნჭულოს.

ქვევრის ძირის კონუსის ფორმით დამზადებამ გაცილებით მტკიცე და საიმედო გახადა ქვევრის მუჯურო და ძირი. შესაბამისად ქვევრიც უფრო შეკრული და მკვრივი გახდა.

ქვევრის მიწაში ჩასმის კულტურის დამკვიდრებამ მოხსნა მისი ზომაში ზრდის პრობლემა, ამიტომ შემდგომ საუკუნეებში დაიწყეს დიდი ზომის ქვევრების წარმოება, რომელთა ტევადობა უკვე, რამდენიმე ტონა იყო. ქვევრის ზომაში მატებამ გამოიწვია მუჯუროს უკონტროლოდ გაფართოება და კონუსის სწორი გვერდების ნაცვლად მივიღეთ რკალის ფორმის მუჯურო, ხოლო ქვევრის ძირმა, რომელიც მახვილ კუთხეს წარმოადგენდა, ნახევარსფეროს ფორმა მიიღო. იხ.ნახ.3. ძირის ამ სახეცვლილებას არ მოჰყოლია ქვევრის ქუსლის დიამეტრის გაფართოება და მრავალტონიან ქვევრს დღესაც 10 სმ. დიამეტრის ქუსლზე ამზადებენ. თუ პატარა ქვევრის შემთხვევაში, ბრტყელი ძირის კონუსურით შეცვლამ და ქუსლზე დამზადებამ ქვევრი უფრო მტკიცე გახადა, დიდი ზომის ქვევრების შემთხვევაში, პირიქით მოხდა. იქმნება შთაბეჭდილება, რომ სრული დატვირთვის შემთხვევაში, ვიწრო ქუსლმა ქვევრის რკალისებრი ძირი, შეიძლება შეამტვრიოს კიდეც. თუ დღემდე ეს არ ხდება, ამას ქვევრის დაცემენტების კულტურის არსებობას უნდა ვუმადლოდეთ, რომელიც დამზადების დროს დაშვებულ ამ შეცდომას, საიმედოდ ასწორებს.

ვფიქრობ, ქვევრი, დაცემენტების გარეშე უნდა იყოს საიმედო ჭურჭელი, ამისთვის კი საჭიროა ქვევრის ძირისა და მუჯუროს გაფართოებასთან ერთად, შესაბამისად გაფართოვდეს ქვევრის ქუსლის დიამეტრი და ის ოქროს კვეთის პროპორციით უნდა მიებას ქვევრის ყელის დიამეტრს. თუ ქვევრის ყელის დიამეტრი 60 სმ-ია, მაშინ ასეთი ქვევრი, ოქროს კვეთის პროპორციაში 37 სმ. დიამეტრის ქუსლზე უნდა დამზადდეს. ასეთი დიამეტრის ქუსლზე დამზადებული ქვევრი კი, ჯერ ერთი, საგრძნობლად გააძლიერებს დიდი ქვევრების კონსტრუქციას და მეორეც, ეს ქვევრის დამზადების ტრადიციულ ძირზე დაბრუნება იქნება. მით უმეტეს ქვევრის გაცლის პრობლემა, მისი ძირის ფორმაზე დიდი ხანია აღარაა დამოკიდებული და დიდ ქვევრებში ეს ოპერაცია დღეს ავტომატიზირებულია.

ქვევრით ჩემი დაინტერესების საწყის ეტაპზე, პირველ რიგში, ქვევრის დამზადება ვისწავლე, ამიტომ ვიცი, თუ რა მნიშვნელოვანია მექვევრე ოსტატებისათვის ქვევრის ფართო ძირზე დამზადების ტრადიციის აღდგენა. ისინი ქვევრის დამზადების დროს მრავალჯერადი შეხიდებების გამოყენებისას დიდ უხეხულობას განიცდიან. ალბათ, იშვიათია ოსტატი, რომელიც ამ მიზეზით, რამდენიმე ქვევრის გატეხვის შემთხვევას, რომ ვერ გაიხსენებს.

 ქვევრის ბრტყელ ძირზე დამზადებით იზრდება მისი უსაფრთხოება, როგორც დამზადების დროს, ისე მისი გამოყენებისას. ბრტყელ ძირზე დამზადებული ქვევრი წაქცევის შემთხვევაში არ ტყდება, რადგან ის, უწინდებურად კი არ ვარდება, არამედ ადგილი აქვს ქვევრის მუცელზე გადაგორებას. რაც შეეხება პატარა ქვევრებს, მათი დამზადება კვლავ კონუსურ ძირზე უნდა მოხდეს, რადგან ზემოდან რეცხვისას ეს კონსტრუქცია ამართლებს თავის დანიშნულებას.

 ჟორა გაბრიჭიძე

აქვე  წაიკითხეთ:

  „რატომ დაამზადეს ძველმა ოსტატებმა ქვევრი კონუსურ ძირზე“?

  „მოქმედებს თუ არა ქვევრის თიხა ღვინის ხარისხზე?“

   „ქვევრის ხარისხის პრობლემა ქვეყნის საზრუნავი უნდა გახდეს“