ტერმინი „მარანი“ უცხოურ ენებში
დასმული საკითხი აქტუალურია, ამასთან მის გარშემო, როგორც საქართველოში, ისე უცხოეთშიც აზრთა გარკვეული სხვადასხვაობა არსებობს. მოგეხსენებათ, ქვევრში დაყენებული ღვინის ცნობადობა მსოფლიოში სულ უფრო იზრდება. აქედან გამომდინარე წინამდებარე მოკლე მიმოხილვაში ჩვენ იმ საგანს შევეხებით, რასაც ქართული ტერმინის _ „მარნის“ უცხო ენებში დამკვიდრება წარმოადგენს.
პირველ რიგში შევეხოთ იმ საკითხს, თუ რა ტერმინს იყენებს უცხოენოვანი საზოგადოება ჩვენებური მარნის შესატყვისად. ამ შემთხვევაში გვხვდება „თარგმანი“ (თუმცა იგი არ ითარგმნება), რა შემთხვევაშიც მარანს რუსულ ენაში — „винный погреб“-ად, ხოლო ინგლისურში კი უპირატესად — „ჭინე ცელლარ“-ად მოიხსენიებენ. ერთიცა და მეორე შემთხვევაც ერთგვარი გამოსავალია, რომელიც, თუმცა კი უახლოვდება ტერმინ მარნის შინაარსს, მაგრამ ამავე ტერმინს ეს უცხოური გამონათქვამები ნაწილობრივ თუ ესადაგება. როგორც „Погреб“, ისე „ჩელლარ“ რუსულშიც და ინგლისურშიც ნიშნავს სარდაფს, მიწისქვეშა ნაგებობას, მარანი კი მოგეხსენებათ, სულაც არაა სარდაფი და ეს ორი უკანასკნელი ერთმანეთისაგან აბსოლუტურად განსხვავებული ნაგებობაა, მითუმეტეს იმერულ „ღია ჭურისთავებსა“, თუ ზოგიერთ სხვა შემთხვევებშიც. მართალია, რუსული სიტყვა — „Погреб“, შესაძლოა ტერმინ მარანთან უფრო ახლოს იდგეს, ვიდრე, მაგალითად „Подвал“ და ეს ასეც არის, მაგრამ მაინც ეს ორივე ტერმინი ჩვენი მარანის ზუსტ განმარტებად ნაკლებად თუ გამოდგება. ტერმინ მარნისაგან განსხვავებით, რომელიც მხოლოდ საღვინე სახლს ნიშნავს, როგორც რუსული სიტყვა — „Погреб“, ისე ინგლისური -„ჩელლარ“ არაერთი მნიშვნელობით გამოიყენება და, თუ ხსენებულ ტერმინებს თავში სიტყვა ღვინო (вино, ჭინე) არ წავუმძღვარეთ, ერთიცა და მეორე ტერმინიც საღვინე დანიშნულების ნაგებობად სულაც არ აღიქმება.
სულხან-საბა ორბელიანი თავის ლექსიკონში ტერმინ მარანს ასე განმარტავს: მარანი — საღვინე სახლი (სულხან-საბა ორბელიანი, ლექსიკონი ქართული. თბილისი 1991. გვ. 438). ჩვენი მარნის საბასეულ ამ განმარტებასთან ინგლისურ ენაში შედარებით ახლოს, ალბათ ტერმინი — „ჭინე ჰოუსე“ (ღვინის სახლი) დგას. თუმცა ინგლისურ ენაში „ჭინე ჰოუსე“ და „ჭინე სჰოპ“ ნიშნავს ღვინის მაღაზიას. ამავე ენაში გვხვდება ტერმინი — „ჭინერყ“, რომელიც ნიშნავს ღვინის ქარხანას, ღვინის საწარმოს. იგივე შინაარსის ტერმინია, მაგალითად — „ჭინე ფაცტორყ“. გვხვდება ასევე ტერმინები: „ჭინე ცავე“, „ჭინე ცლოსეტ“, „ბუტტერყ“… ალბათ სხვა ენებშიც მოიძებნება მსგავსი განმარტებები. თუმცა, ამ შემთხვევაში ჩვენ ნამდვილად მოგვეპოვება იდეალური გამოსავალი, რომელიც ბევრ უხერხულობას აგვარიდებს. უნდა აღინიშნოს, რომ თანამედროვე ქართულ მეღვინეობაში, ვაზისა და ღვინის ქართული კანონის ზოგიერთი ადგილიდან დაწყებული ხსენებული უხერხულობები ისედაც არაერთია…
ეს გამოსავალი, ჩვენი აზრით არის უცხოურ ენებში ტერმინ მარნის შეტანა და დამკვიდრება, რაც მეორე მხრივ საკმაოდ რთულია, რადგან აღნიშნული პროცესი დიდ დროსა და სამუშაოს მოითხოვს. ისე, როგორც, მაგალითად ტერმინ — ქვევრის სახელისა, თუ მის ამფორად „გადანათვლის“ საკითხის შემთხვევაში, შესაძლოა ტერმინ მარნის საკითხშიც გამოჩნდნენ განსხვავებული აზრის ადამიანები, მაგრამ დაგვეთანხმებით, რომ თავშივე აჯობებს შეჯერება, ვიდრე საკითხის დროისათვის მინდობა. მაგალითისათვის, მსოფლიოში ბევრი ტიპის საღვინე ჭურჭელი არსებობს და ეს ჭურჭელი ერთი საერთო სახელით კი არა, არამედ სხვადასხვა, თავთავიანთი სახელებითაა სახელდებული, რადგან ხსენებული ჭურჭლეული ერთმანეთისაგან სრულიად განსხვავებულია: მოცულობით, მასალითა და მისი შემცველობით, წარმომავლობით, დანიშნულებით, ხარისხითა თუ სხვ. დაახლოებით ამგვარივე სიტუაციაშია ჩვენი მარანიც, რადგან იგი სრულიად გამორჩეული ფენომენია, ვიდრე მსგავსი შინაარსის სხვა ქვეყნების ნაგებობები… მარანი, გარდა იმისა, რომ უძველესი ტერმინია, იგი ძალიან ლამაზი სიტყვაცაა, რომლის გამოთქმაც არც ერთ ენაზე არ არის რთული. და მართლაც, უცხოურ ენებში რატომ უნდა ერქვას მარანს სარდაფი, თუკი ის სულაც არ არის სარდაფი? დაგვეთანხმებით, მარანი თავისი შინაარსითა და ტრადიციული არქიტექტურული სტილით მიწისზედა ნაგებობაა.
ამ სიტუაციიდან გამომდინარე, მართებულად მიგვაჩნია, რომ საქართველოსა თუ უცხოეთის გამოფენებზე, კონფერენციებზე და სხვა, საზოგადოება თანდათან მივაჩვიოთ ამ ტერმინს და იგი უცვლელად დავნერგოთ უცხო ენებში. აქვე უნდა ითქვას, რომ ეს პროცესი გარკვეულწილად უკვე დაწყებულია. მივიჩნევთ, რომ ამგვარი ქმედებით საქართველოს მევენახეობა-მეღვინეობის უძველესი კულტურა უფრო ცნობილი გახდება მსოფლიო ხალხთათვის, რაც ჩვენი ქვეყნისათვის მეტად მნიშვნელოვანია.
ქართული ენა უძველესი და ამავდროულად მდიდარი ენაა. მართალია, მასზე გარკვეულწილად აისახება აღმოსავლური გავლენა, მაგრამ ჩვენს ენაში ყოველი უცხო ტერმინისა თუ შესიტყვების შემოსვლას დიდად სავარაუდოა, გარკვეული „პროცედურა“ უნდა გაევლო და უნდა აღინიშნოს, რომ ეს ასეც ხდებოდა. არაერთი სიტყვის ჩამოთვლაა შესაძლებელი, რომელიც, მაგალითად სპარსულიდან, თუ სხვა რომელიმე ენიდანაა შემოსული ქართული მეღვინეობის სფეროში, მაგრამ ეს ტერმინები ქართულ ენასა და ზოგადად ყოფიერებას იმგვარადაა მორგებული და მისადაგებული, რომ ამჟამად ისინი უკვე ქართულ სიტყვებად ითვლება. უფრო მეტიც, დღეს კაცი, ალბათ ძნელად თუ წარმოიდგენს იმას, რომ, მაგალითად ტერმინი „ალავერდი“ — ქართული სუფრის ლამის მთავარი სიტყვა, არის არა ქართული, არამედ არაბული (გვხვდება თურქულშიც).
ასევეა ტერმინი სუფრაც, რომელიც წარმოადგენს არაბულიდან სპარსულში შესულ ტერმინს და ნიშნავს მაგიდაზე გადასაფარებელ ქსოვილს. ამავე სიტყვიდან წარმოსდგა ტერმინები: სუფრეული, თანამესუფრე, სუფრული (სიმღერა) და სხვ.
ზოგადად ქართულ მეღვინეობაში უცხო ენებიდან შემოსული ტერმინებია, მაგალითად: ჩარექა, სუფრა, ტოლჩა, ალავერდი, ტოლუმბაში, ქეიფი, სირაჯი, სირაჯხანა, საპალნე, ჯამი, ლიტრა და სხვ. აღარას ვამბობთ ბოლო პერიოდში ფრანგული ენიდან შემოსულ და დამკვიდრებულ ისეთ სპეციფიკურ ტერმინებზე, როგორებიცაა: დეგორჟაჟი, რემუაჟი, ტირაჟი, ასამბლაჟი, კასი, დეგუსტაცია, ფუჟერი, დეკანტერი და სხვ. ჩვენთვის ძნელი სათქმელი იქნებოდა გვესაუბრა იმაზე, თუ რამდენად მართებული იყო ჩამოთვლილ ტერმინთა ქართულ ენაში პირდაპირ გადმონერგვა, მაგრამ ფაქტია, რომ დღეისათვის ხსენებული ტერმინები ჩვენს ენაში უკვე დამკვიდრებულია და არა გვგონია, რომ ზემოდ ჩამოთვლილ ტერმინთა ხსენება ქართულ ენაში ბარბარიზმად აღიქმებოდეს… ასევე დიდი იმედი გვაქვს, რომ არც უცხო ენები მიიღებენ ტერმინ მარანს (მარანი) ბარბარიზმად, რის პრაქტიკული გამოცდილება, მაგალითად ტერმინ — კვევრი-ის შემთხვევაში უკვე არსებობს უცხოურ ენებში. მით უმეტეს, ჩვენ ვსაუბრობთ იმ საკითხზე, რომ აღნიშნული ტერმინით სახელდებულია ქართული საღვინე სახლი და არა იმაზე, რომ მსოფლიო ენებში ამ შინაარსის ნაგებობის საერთო სახელად მარანი დავნერგოთ, რაც ნამდვილად მცდარი მოსაზრება იქნებოდა. თუკი ღვინის რომელიმე უცხოელი მეწარმე საკუთარ ღვინოს, მაგალითად ჭურჭელ ამფორაში აყენებს, ასეთ დროს ქართულ ენაში ამგვარ ჭურჭელს ჩვენ ზუსტად ისევე მოვიხსენიებთ, როგორც ამას ამავე ჭურჭლის მეპატრონეები გამოთქვამენ და ეს ჩვენთვის სულაც არ არის რთული. საკუთარ ჭურჭელსა და შენობებს სხვებმა რაცა სურთ ის დაარქვან, მაგრამ ქართული საღვინე სახლი და ქართული საღვინე ჭურჭელი — მარანი და ქვევრია და ეს ტერმინები შეძლებისდაგვარად ცვლილების გარეშე უნდა დავამკვიდროთ უცხო ენებში, რაც გარკვეულწილად ჩვენზეცაა დამოკიდებული.
იმედს გამოვთქვამთ, რომ წინამდებარე წერილის შინაარსი საზოგადოების მხრიდან მართებულად იქნება აღქმული და ამიერიდან ერთობლივად შევეცდებით, ქართული მევენახეობა-მეღვინეობის ჭურჭელ-ინვენტარისა თუ შენობა-ნაგებობების ტერმინები მართებულად დავნერგოთ მსოფლიოს სხვადასხვა ენებში. ამ შემთხვევაში კი უპირატესად დარგის უცხოელ სპეციალისტებთან, და რაც ასევე მნიშვნელოვანია ჟურნალისტებთან, თუ „ღვინის მწერლებთან“ მოგვიწევს ჩვენეული ტერმინების პროპაგანდა, რაც საერთო საქმეს დიდად გააიოლებს.
გიორგი ბარისაშვილი,