საკარანტინო სარეველა  მცენარეები

ჩვენი ქვეყნის ფლორა მრავალფერეოვნებით გამოირჩევა, მასში მრავლადაა წარმოდგენილი სარეველა მცენარეულობა, რომლებიც ისტორიულადაა  შეგუებული დამუშავებულ ნიადაგებს და კულტურულ მცენარეებთან თანაარსებობას, თუმცა ისინი ადამიანის მიერ არ არიან კულტივირებული. სარეველა მცენარეების მრავალფეროვნება და ფართო გავრცელება დიდად არის დამოკიდებული მათ ბიოლოგიურ თავისებურებებზე — ყინვა გამძლეობაზე, უხვ თესლმსხმოიარობაზე, თესლის აღმოცენების ხანგრძლივი შენარჩუნების უნარზე, ნიადაგურ კლიმატურ პირობებთან ადვილად შემგუებლობაზე, გავრცელების თავისებურებებზე და სხვა. მათ დაჯგუფებას—კლასიფიკაციას ცალკეული ინდივიდებისათვის დამახასიათებელი ბიოლოგიური თავისებურებების  გათვალისწინებით ატარებენ. სარეველა მცენარეებს აჯგუფებენ ერთ და ორლებნლიანებად, კვების  პირობების და ცხოვრების ნირის მიხედვით პარაზიტ და არაპარაზიტებად მოკლეხნოვან, ერთ, ორ და მრავალწლოვანებად; სარეველებს ანსხვავებენ ადგილმდებარეობის (მინდვრის, ბაღვენახის, სათიბ-საძოვრის, ნაგავსაყრელის და სხვ.), კულტურულ მცენარეებთან თანაარსებობის (სელის, ხორბლის, ჭვავის და სხვ.), ორგანიზმებზე მოქმედების მიხედვით (მავნე და შხამიანი), სარეველა მცენარეები შეიძლება დაჯგუფებენ სახალხო მეურნეობაში გამოყენების თვალსაზრისითაც (ხალხურ და მეცნიერულ მედიცინაში, მცენარეთა დაცვაში, ვეტერინარიაში, კვებაში, ხალხურ რეწვაში და  სხვ.), ეკოლოგიური ფაქტორების მიხედვით ჰიდროფიტები — წყალში ჩაყურსული, ჰიგროფიტები — ჭარბტენიანი ადგილების, მეზოჰიგროფიტები — უფრო მეტად ჭარბი ტენის  მოყვარულები, ქსეროფიტები — უფრო მეტად მშრალ უდაბნოში მცხოვრები, ქსერომეზოფიტები და მეზოქსეროფიტები — მშრალი კლიმატის, მშრალი სტეპის მცენარეები და სხვ.

სარეველა მცენარეების კლასიფიკაციაში გასათვალისწინებელია ე.წ. საკარანტინო სარეველა მცენარეებიც, რომლებიც ქვეყანაში არ არიან გავრცელებული ან თუ არის —ძალიან უმნიშვნელოდ, თუმცა ისინი მეზობელ ან სხვა ქვეყნებში მნიშვნელოვნად არიან გავრცელებული და  მომიჯნავე ქვეყნებისათვის საშიშროებას წარმოადგენენ. ისინი  არც ისე მრავალრიცხოვანი არიან, მაგრამ  მავნეობის თვალსაზრისით აბეზარ სარეველა მცენარეების  ჯგუფს მიეკუთვნებიან. საკარანტინო  სარეველებსაც აჯგუფებენ — შეზღუდულად გავრცელებულ, არარეგისტრირებულ და პოტენციურად საშიშ  სარეველა მცენარეებად.     საქართველოში შეზღუდულად გავრცელებული საკარანტინო სარეველა მცენარეებია: ავშანფოთლიანი ამბროზია, სამნაკვთიანი ამბროზია, ღიღილო მწარა, კაროლინის ძაღლყურძენა.  

 საქართველოში არარეგისტრირებული სარეველა მცენარეებია: მრავალწლიანი ამბროზია, უბისებრი ანწლი, წამწამებიანი მზესუმზირა კალიფორნიის მზესუმზირა, ყუნწიანი მზესუმზირა, ხორკლიანი (ხაოიანი) მზესუმზირა, ერთწლიანი სარეველა მზესუმზირა, ჯაგრისებრი აკანტოსპერმუმი, ეკლიანი ძაღლყურძენა, სამყვავილიანი ძაღლყურძენა, ხაზურფოთლიანი (ფშატფოთოლა) ძაღლყურძენა, მეჩხერყვავილიანი ცენხრუსი, დასავლეთის კასია, კასია ტორა, ეკლიანი ემექსი, ყვითელი სტრიგა, ეგვიპტური სტრიგა, კელაპტარასებრი სტრიგა და სხვ. პოტენციურად საშიში სარეველებია: დიოდია (ტერეზ) თელვადი, გაპობილი რაიმანია, ვირჯინიის ესხინომენე, პენსილვანიის მატიტელა, ავსტრალიური ემექსი, დაკუთხული სიციოსი, ეკლიანი სიდა, დაკბილული რძიანა, თავიანი.

მავნეობა. მავნეობის თვალსაზრისით განსაკუთრებით საშიშნი არიან ის სარეველები რომლებიც ჩვენში არ იზრდება და ქვეყანაში სხვადასხვა გზით ხვდება, ან შეზღუდული გავრცელებით ხასიათდება. სხვათა შორის, შემოტანილი სარეველები  გაცილებით უფრო მეტი აგრესიულობით ხასიათდებიან  ახალ  პირობებში, ვიდრე თავიანთ სამშობლოში, რადგან ისინი შეგუებულნი არიან ადგილობრივ პირობებს, სადაც მათთვის დამახასიათებელი მავნებელ-დაავადებებიცაა, რომლებიც ხელს უშლიან მათ ზრდა-განვითარებას. დღეისათვის ჩვენს ქვეყანაში შეზღუდულად გავრცელებული რამდენიმე საკარანტინო სარეველა მცენარეა დაფიქსირებული, თუმცა არ არის  გამორიცხული მეზობელი ქვეყნებიდან ახალი, ჩვენში არარეგისტრირებული ან პოტენციურად საშიში სახეობების შემოტანა. არსებობს მონაცემები ზოგიერთი მათგანის  მავნეობის შესახებ. კერძოდ, ლიტერატურაში არის ცნობები, რომ ღიღილო მწარათი საშუალოდ დასარევლიანებულ ხორბლის ნათესებში მოსავლის დანაკარგი 5070%-ს აღწევს, მრავალრიცხოვანი  ფესვებით ნიადაგიდან დიდი რაოდენობით გამოაქვს წყალი, ზოგიერთი მკვლევარი იმაზეც მიუთითებს, რომ მის მიერ გამოყოფილი ტოქსინები უარყოფითად მოქმედებენ კულტურულ მცენარეებზე. ავშანფოთლიანი ამბროზიისა და კაროლინის ძაღლყურძენას ფესვთა სისტემის განვითარების გამო 1 ჰა ფართობიდან დაახლოებით 765 – 950 ტონა წყალი იკარგება (ორთქლდება). ავშანფოთლიანი ამბროზიის  უარყოფით გავლენას ძლიერ განიცდიან  საგაზაფხულო ხორბალი, სათოხნი კულტურები, რადგან აღნიშნული სარეველები დიდი რაოდენობით ითვისებენ  საკვებ ელემენტებს, მოსავლის აღებისას კი  ართულებენ კომბაინის მუშაობას. ველური მზესუმზირა ხელს უშლის სასოფლო-სამეურნეო სამუშაოების შესრულებას, დასარევლიანებული კულტურული მცენარეების თესლების გამოშრობას და სხვ.

ეკლიანი ძაღლყურძენას მძლავრი მიწისზედა ორგანოები იწვევენ კულტურული მცენარეების ჩახშობას, ძლიერი დასარევლიანების შემთხვევაში კულტურული ნათესის მთლიანი განადგურებაც შეინიშნება; ძლიერი შებუსვისა და ეკლიანობის გამო ცხოველები მას საკვებად არ იყენებენ, თუმცა იგი ასარევლიანებს თივას, ასეთი თივით კვების შემდეგ  ცხოველებს  უზიანდებათ პირის ღრუ, კუჭ-ნაწლავი, ირღვევა საჭმლის  მონელების ტრაქტი, ამასთან იგი კარგ მკვებავ პატრონ-მცენარეს წარმოადგენს კარტოფილის ჩრჩილისა და კოლორადოს  ხოჭოსათვის, ხელს უწყობს მათ გავრცელება — განვითარებას. ეკლიან ძაღლყურძენაზე აქტიურად ვითარდება კარტოფილის,  პომიდორის და თამბაქოს ავადმყოფობები, მავნებელ-დაავადებების გამრავლება — გავრცელების საუკეთესო წყაროს წარმოადგენენ.

მომშხამავი ნივთიერებების შემცველობის გამო ფოთლები შხამიანია ცხოველებისათვის, თივაში და ნამჯაში მოხვედრილი ეკლები   აზიანებენ ცხოველის საჭმლის მომნელებელ სისტემას და სხვ.

ზოგიერთი საკარანტინო სარეველა მცენარე უარყოფითად მოქმედებს ადამიანის ჯანმრთელობაზე, მაგალითად ავშანფოთლიანი ამბროზია ყვავილობის პერიოდში იწვევს ადამიანების მასობრივ ალერგიულ დაავადებას, თივის ციებ-ცხელებას, ნაწილობრივ ამბროზიის პოლინოზს და სხვ.

მეჩხერყვავილიანი ცენხრუსი- Cenchrus panciflorus Benth

სინონიმები: С . cardianus Roalt., С . echinatus Torr., C. incertus Curt., С . pungens H. В . К .,  С . tril uloides auct. non L. სისტემატიკური მდგომარეობა — ოჯახი მარცვლოვანთა – Poac e ae (graminac e ane). წარმოშობა — ტროპიკული ამერიკა. მორფოლოგიურ-ბიოლოგიური თავისებურებები. მეჩხერყვავილიანი ცენხრუსი 20-დან 120 სმ-მდე სიმაღლის ერთწლოვანი ბალახოვანი მცენარეა, სწორმდგომი, ბრტყელი ღეროთი, რომელიც ფუძესთან ადვილად იშლება და ნიადაგთან შეხებისას მუხლთან ფესვიანდება.

   ფოთლები — გლუვი, ხაზურა, წვრილი, სიგანით 2,5-5 მმ, დახვეული, წვერში წაწვეტებული, ახალგაზრდა მცენარეების ფოთლები რბილი და ელასტიურია. ასაკში შესვლისას უხეშდება (ხეშეშდება). ფოთლის ხალთა ფართო, ფაშარია, ერთმანეთში ჩამჯდარი, ადვილად შესამჩნევი, შემოსილი ფოჩიანი ენაკით.

ყვავილედი — წყვეტილია, მტევანი  8-20 თავთუნისგან შემდგარი, თითო-თითო ან რამდენიმე ერთად განვითარებული. მომწიფებისას მოკლე ტოტებზე მჯდომარე თავთუნები ცვივა.

ნაყოფედი — ეკლიანია, ჩვეულებრივად ორყვავილიანია, თავთუნი 8-9 მმ სიგრძის, 5-6 მმ სიგანის; თავთუნის კილი  მოყვითალო-მომწვანო ფერისაა, უხეში, გახევებული, კარგად შებუსული, მრავალრიცხოვანი, თავთუნის ფუძესთან გაფარჩხულად მჯდომარე.

ნაყოფი — მარცვალი, ერთ თავთუნში ჩვეულებრივად ორი, იშვიათად ერთი ან სამია. ისინი დაფარული არიან მოგრძო კვერცხის მაგვარი კილით, ბოლოში წაწვეტებული ქერქით.

   მარცვალი — ნათელი-მოყავისფერო გლუვი, ოვალურიი, წვერზე მცირე ზომის შავი ფერის ჭიპით და მცირე ზომის შავი ლაქით. მარცვლის სიგრძე—2,1 – 3,5 მმ-ია, სიგანე— 1,8-2,3 მმ, სისქე—1-1,4 მმ. მარცვალა თავთუნშივე ღივდება.

ფესვები — ფუნჯა, წვრილად დაფესვიანებულია, მრავლდება თესლებით. ერთი მცენარე 3000 — მდე თესლს იძლევა. მისი ახალგაზრდა აღმონაცენი ძალიან ჰგავს ძურწას, თავკომბალას, მაგრამ გულდასმით დაკვირვების შემდეგ მათ შორის ადვილად შეიმჩნევა განსხვავებული ნიშან — თვისებები. ცენხრუსის ფოთოლი 3-4 მმ სიგანისაა, შიშველი, მუქი მომწვანო, ენაკი 1-2 მმ სიგრძის წამწამებიანი, ღერო გაბრტყელებულია ანთოცინის ფერს.

გეოგრაფიული გავრცელება. მეჩხერყვავილიანი ცენხრუსი გავრცელებულია ევროპაში: უკრაინა, მოლდავეთი, აზია: ინდოეთი; ამერიკაში: აშშ, არგენტინა, ბოლივია, ბრაზილია, ჩილე, კოლუმბია, კუბა, გონდურასი, მექსიკა, პარაგვაი, პერუ, ურუგვაი; აფრიკაში: ჩრდილოეთ აფრიკის ქვეყნები; ავსტრალია; რუსეთში: კრასნოდარის მხარე, ქ. ბენდერის მდინარის სანაპირო., 2009 წ. როსტოვის ოლქში, 1950 წ. აღინიშნა უკრაინის ტერიტორიაზე ხერსონის ოლქში, 1989 წლისათვის ფართოდ გავრცელდა ხერსონის  ოლქში. საკარანტინო სამსახურის მონაცემებით, 2000 წლის დასაწყისში მეჩხერყვავილიანი ცენხრუსი დარეგისტრირებული იყო კრასნოდარის მხარეში 19,5 ჰა ფართობზე. მისი გავრცელება აღინიშნება ანაპაში, გორიაჩი კლუჩში,  ნოვოროსიისკში, თიმაშევსკში და სხვ. არსებობს მონაცემები იმის შესახებ, რომ თითქოს  მეჩხერყვავილიანი ცენხრუსი უკრაინაში შემოტანილია მეორე მსოფლიო ომის წინა პერიოდში    მეჩხერყვავილიანი ცენხრუსი ჩვენში ითვლება არარეგისტრირებულ საკარანტინო სარეველა მცენარედ, თუმცა 2010 წლის 15 ნოემბერს  ჩვენ მივიღეთ ინფორმაცია, რომ ქ. ფოთში, მალთაყვაში მოქალაქე  თ. სუდაძის მიერ  დაქირავებული სახლის ეზოში და მის შემოგარენში უცხო აბეზარი სარეველა მცენარეების არსებობის შესახებ. მოპოვებული მასალის (მცენარის ნიმუშები, ნაყოფი, ღერო, ფესვები, თავთავი, თავთუნები) ანალიზის საფუძველზე ჩვენ მიერ პირველად იქნა დადგენილი, რომ აბეზარი სარეველა მიეკუთვნება  ჩვენში არარეგისტრირებულ საკარანტინო სარეველა – მეჩხერყვავილიანი ცენხრუსს.

მეჩხერყვავილიანი ცენხრუსის გავრცელების საშუალებები

მეჩხერყვავილოვანი ცენხრუსის ეკლიანი ნაყოფები  ადვილად ეკვრიან რეზინს, მანქანის საბურავებს,    ფეხსაცმელზე მიკრული ცენხრუსი ქსოვილებს, სხვა რბილ მასალას, ცხოველების მატყლს, ტყავს, სატრანსპორტო საშუალებებს, ადამიანის ფეხსაცმელს, ტანსაცმელს, სამუშაო იარაღებს და ადვილად ვრცელდება ახალ ფართობზე. მის გავრცელებას ხელს უწყობს ქარი, მდინარის, ზღვის წყალი, ხშირი ძლიერი წვიმები, დასარევლიანებული   სათესლე მასალა და სხვ.

    დასარევლიანებული კულტურები და სავარგულები. მეჩხერყვავილიანი ცენხრუსი თითქმის ყველა კულტურას ასარევლიანებს, განსაკუთრებით სათოხნს, ხეხილის ბაღებს, ვენახებს, სათიბ-საძოვრებს, ეზო-კარმიდამოს. გვხვდება საავტომობილო გზების, რკინიგზის, სარწყავი არხების, ტბორების, მდინარეების, ზღვისპირებზე, არასასოფლო—სამეურნეო დანიშნულების ნაკვეთებზე და სხვ.

ჩვენ ცენხრუსის გავრცელება  დავაფიქსირეთ ფოთში, მალთაყვაში (ყოფილი ტურბაზა, რუსული სამხედრო ბაზის ყოფილ ტერიტორია), კერძო პირების ეზოებში, მალთაყვის მიმდებარე ტერიტორიაზე (გრიგოლეთი), ზღვისპირეთში, არასასოფლო-სამეურნეო დანიშნულების ნაკვეთებზე, არ არის გამორიცხული  მისი არსებობა სასოფლო-სამეურნეო კულტურებშიც რასაც მომავალ კვლევებში შევისწავლით.

ცენხრუსის მავნეობა. ცენხრუსი სხვადასხვა კულტურებზე განსხვავებულად მავნეობს, რაც დამოკიდებულია კულტურის კონკურენტუნარიანობაზე, კულტივირებული მცენარისა  და მეჩხერყვავილიანი ცენხრუსის აღმოცენების უნარსა და ვადაზე, ცენხრუსის თესლით სახნავი ფენის დასარევლიანების ხარისხსა და სხვა  მაჩვენებლებზე. ასე მაგალითად, სიმინდის ნათესში 1მ² 10 მცენარის (ცენხრუსის) არსებობა მწვანე მასის მოსავალს 4,1-6,4 % – ით ამცირებს. კულტურის მთლიან   ნათესში ცენხრუსი იჩაგრება, ზრდაში ჩამორჩება ძირითად მცენარეებს, მცირდება ნაყოფ მსხმოიარობა. ცენხრუსის განვითარებას აფერხებს საშემოდგომო ხორბალი. ცენხრუსი  ნათესში შეზღუდულად იზრდება და ვრცელდება. სათოხნ კულტურებში, ხეხილის ბაღში, ვენახში, საძოვრებზე და სხვა სავარგულებზე მისი დასახლების სიხშირე კვადრატულ მეტრზე 200 ცალამდე აღწევს. ეს იმის მაჩვენებელია, რომ  ასეთ პირობებში კარგად ვითარდება, თითოეული მცენარე 10-მდე პროდუქტიულ ღეროს ივითარებს და 2000 – 3000 – მდე  ცალ თესლს იძლევა. დამუშავებელ ფართობზე ცენხრუსი ზრდაში ჩამორჩება, ნაყოფებიც მცირე ზომისაა,  დაახლოებით 10-15 თესლს იძლევა, მისი მავნეობაც რამდენადმე შემცირებულია.

 ცენხრუსის ბიომეტრიული და სტრუქტურული ანალიზის შედეგები

ჩვენ მიერ კვლევისათვის შერჩეულ ნაკვეთებზე შესწავლილ იქნა ცენხრუსის გავრცელება, დასახლების სიხშირე და ნაყოფმსხმოიარობა ფართობის ერთეულზე გადაანგარიშებით. ჩატარებულმა კვლევამ გვიჩვენა, რომ ფოთში, მალთაყვაში – ყოფილ ტურბაზის ტერიტორიაზე, ზღვის სანაპირო ზოლში, პალიასტომის ტბის სანაპიროზე, რუსეთის სამხედრო ნაწილების ყოფილ ტერიტორიების მიდამოებში, გრიგოლეთში, კერძო შემოკავებულ ნაკვეთებში (ეზოები) ცენხრუსი მასობრივად იყო გავრცელებული ცენხრუსის სტრუქტურულმა ანალიზმა გვიჩვენა, რომ 1 მ^2-ზე მცენარეთა რიცხოვნობა, (დასახლების სიხშირე) საშუალოდ 163 ცალს, მცენარის სიმაღლე 45 სმ, ამონაყარი 3 ცალს, პროდუქტიული ღეროების რაოდენობა 210 ცალს, ყვავილედში თავთუნების რაოდენობა 14, თავთავში თესლების რაოდენობა 2 ცალს უდრიდა, ჰექტარზე გადაანგარიშებით კი 58800000 ცალი შეადგინა, ეს მაჩვენბელი რამდენიმედ განსხვავებული აღმოჩნდა გ. კიზირიას კერძო ნაკვეთზე (ეზო), 1 მ²-ზე  მცენარეების რიცხოვნობამ  საშუალოდ 200 ცალი, სიმაღლემ 55 სმ, ამონაყარმა ერთ მცენარეზე 3, საშუალოდ თესლების რაოდენობამ 1 მ²– ზე 5880; პროდუქტიული ღეროების რაოდენობამ 260 ცალი შეადგინა. ყვავილედში 12 ცალი თავთუნი აღირიცხა, თესლების რაოდენობა თავთუნში 2 ცალს უდრიდა, თესლების რაოდენობამ 1 მ² –ზე 5232 ცალი,  1 ჰა-ზე კი 53320000 ცალი შეადგინა. თითქმის ანალოგიური, მაგრამ მცირედ განსხვავებული მაჩვენებლებით ხასიათდებოდა რუსული სამხედრო ბაზის ყოფილ ტერიტორიაზე ცენხრუსის დასახლების სიხშირის, ნაყოფმსხმოიარობის მონაცემები, კერძოდ 1 მ²-ზე აღირიცხა 186 ცალი მცენარე, სიმაღლე 45 სმ-ს უდრიდა, ამონაყარი 1 მცენარეზე 2 ცალს, პროდუქტიული ღეროების რაოდენობა კი 222 –ს. ყვავილედში 10 თავთუნი  აღირიცხა, თესლების რაოდენობა 2 ცალს უდრიდა,  1 მ² –ზე თესლების რაოდენობამ 4440 ცალი, 1 ჰა-ზე გადაანგარიშებით 44400000 შეადგინა. მალთაყვის მიმდებარე ტერიტორიაზე გრიგოლეთში  1 მ²-ზე 186 ცალი მცენარე აღირიცხა, მცენარის სიმაღლემ 55 სმ შეადგინა, ამონაყრის რაოდენობა ერთ მცენარეზე 2 ცალი იყო, პროდუქტიული ღეროების რაოდენობა კი 260, ყვავილედში თავთუნების რაოდენობა 12, თესლებისა კი 2 ცალი, 1 მ² გადაანგარიშებით 4824 ცალი შეადგინა, 1 ჰა-ზე გადაანგარიშებით კი 48240000 ცალი. კვლევის შედეგებიდან გამომდინარე, აღვნიშნავთ, რომ ჩვენს ქვეყენაში არარეგისტრირებული საკარანტინო სარეველა მცენარე ფართოდაა გავრცელებული ფოთში და მის შემოგარენში კერძო და საზოგადოებრივი დანიშნულების ნაკვეთებზე, ხასიათდება გამრავლების კარგი უნარით, ნაყოფმსხმოიარობით, რაც ქმნის ცენხრუსის ახალ-ახალ სასოფლო-სამეურნეო და სხვა დანიშნულების ფართობებზე გავრცელების საშიშროებას, შესაბამის მავნეობასაც მიაყენებს სოფლისა და სახალხო –მეურნეობის სხვა დარგებს, რაც გამოიწვევს სასოფლო — სამეურნეო კულტურების მოსავლიანობის შემცირებას, გააუარესებს მატყლის ხარისხს, საკვები ბალახების, თივის კვებით ღირებულებას, დააზიანებს ცხოველების კანქსოვილებს, საკვებთან ერთად ორგანიზმში მოხვედრისას პირის ღრუში წარმოიქმნება სიმსივნეები, წყლულები, დაირღვევა საჭმლის მომნელებელი ტრაქტის მოქმედება და არასასიამოვნო გარემო შეექმნება ადამიანებსაც.

ბრძოლის ღონისძიებები საერთო გამაფრთხილებელი ღონისძიებები საკარანტინო ღონისძიებების მკაცრი დაცვა, განსაკუთრებული კონტროლი უნდა დაწესდეს ცენხრუსის გავრცელების ადგილებიდან შემოტანილ სასოფლო-სამეურნეო კულტურების ნედლეულის, თესლებისა და სხვა მასალების სისუფთავის ხარისხზე, რათა ქვეყანაში არ შეიქმნას ცენხრუსის ახალი კერები და შეიზღუდოს მისი სხვა ადგილებში გავრცელება, მოსახლეობაში და ორგანიზაციებში აუცილებლად უნდა განხორციელდეს ახსნა—განმარტებითი სამუშაოები, ცენხრუსის მავნეობისა და ბრძოლის  ღონისძიებების შესახებ. ცენხრუსის გამოჩენისთანავე ჩატარდეს მის სალიკვიდაციო სამუშაოები და ინფორმაცია სასწრაფოდ მიეწოდოს შესაბამის სამსახურს.

აგროტექნიკური ღონისძიებები. აგროტექნიკურ ღონისძიებათა კომპლექსი გულისხმობს თესლბრუნვაში კულტურების სწორ მორიგეობას, ნიადაგების დროულ და თანმიმდევრულ დამუშავებას, ხარისხიანი თესლის ოპტიმალურ ვადებში თესვასა და ნათესის დროული მოვლითი სამუშაოების ჩატარებას. თესლბრუნვაში კულტურების  გამოყენებისას გათვალისწინებული უნდა იქნას ის, რომ ნათესში საშემოდგომო ხორბლის ოპტიმალური სიხშირის ნათესი და მრავალწლიანი ბალახები  ზღუდავენ ცენხრუსის განვითარებას,  ხელს უწყობენ ნიადაგში  ცენხრუსის თესლის შემცირებას, განსაკუთრებით კი განმეორებითი თესვისას. სათოხნი და (სიმინდი, სორგო, მზესუმზირა, საზამთრო და სხვ.) და  ბოსტნეული კულტურები ხელს უწყობენ მინდვრის ხელმეორედ დასარევლიანებას, ამიტომ განსაკუთრებული და  დროული სამუშაოები მოსავლის აღებისთანავე უნდა ჩატარდეს. რაც მნიშვნელოვნად შეამცირებს ცენხრუსის ნაყოფმსხმოიარობასა და დასარევლიანების ხარისხს.    გათიბვა როგორც ბრძოლის ღონისძიება ნაკლებ ეფექტურად ითვლება, რადგან ცენხრუსს ახასიათებს მუხლებიდან ახალი ამონაყარის მოცემა.

ცენხრუსით ძლიერ დასარევლიანებული ნიადაგი დატოვებულ უნდა იქნას ანეულის სახით, ვეგეტაციის პერიოდში 3-4 ჯერადი კულტივაციით, ჰერბიციდების ჩართვიით.

ცენხრუსის მცირე კერების  აღმოჩენისას, აუცილებლად ფრთხილად  უნდა ჩატარდეს ხელით გამარგვლა, გამარგლული  მცენარეების დაწვით.

ქიმიური ბრძოლის საშუალებები. ქიმიური ბრძოლის საშუალებებიდან “ სახელმწიფო კატალოგის შესაბამისად გამოყენებულ უნდა იქნას ერთწლოვანი მარცვლოვნების წინააღმდეგ რეკომენდებული გლიფოსატის ჯგუფის ჰერბიციდები: G-გლიანციტი, (გიფოსატ-იზოპროპილამინის მარილი) წხ 2–4 ლ/ჰა,  ხეხილისა და ვაზის ნარგაობაში, ვეგეტირებულ სარეველებზე შესხურებით, კულტურის დაცვით (გაზაფხულ, ზაფხულში); G- გლიფოსანი (გლიფოსატი) წხ 2-4 ლ/ჰა, ხეხილის, ვაზის, ციტრუსების ნარგაობაში, ვეგეტირებულ სარეველებზე შესხურებით, კულტურის დაცვით (გაზაფხული, ზაფხული), იგივე ხარჯვის ნორმით ნაკვეთებში სადაც დაითესება სიმინდი, ხორბალი, რაფსი; დომინატორი (გლიფოსატი) წხ 2-4 ლ/ჰა ხეხილის, ვაზის, ციტრუსის ნარგაობაში მიმართულებითი ესხურებით ვეგეტირებულ სარეველებზე (2-3 ფოთლის 10-15 სმ სიმაღლის ფაზაში) გაზაფხულზე  კულტურის დაცვით. იგივე ხარჯვის ნორმით მინდვრებზე სადაც დაითესება სიმინდი, ხორბალი, რაფსი.

კლინი (გლიფოსატი, იზოპროპილიამინის მარილი) წ/ხ 2–4 ლ/ჰა,  ხეხილის, ვაზის და ციტრუსების ნარგაობაში, მიმართულებითი შესხურება ვეგეტირებულ სარეველებზე გაზაფხულზე, კულტურის დაცვით; იგივე ხარჯვის ნორმით მინდვრებზე სადაც დაითესება სიმინდი, ხორბალი, რაფსი.

ურაგანი ფორტე (გლიფოსატი კალიუმის მარილი) წ/ხ  1,5-3 ლ/ჰა, ხეხილის, ვაზის ნარგაობაში შესხურება ვეგეტირებულ სარეველებზე გაზაფხულზე ან ზაფხულში, კულტურის დაცვით, იგივე ხარჯვის ნორმით, მარცვლოვნებში 1,5—3 ლ/ჰა-ზე.

ცენხრუსის წინააღმდეგ ბიოლოგიური საშუალებების გამოყენების შესახებ ჩვენთვის ხელმისაწვდომ ლიტერატურაში მასალები ვერ მოვიპოვეთ.

ცენხრუსთან მუშაობის და ჰერბიციდების გამოყენების უსაფრთხოების წესები  ცენხრუსისათვის დამახასიათებელია გამერქნებული ბასრეკლიანი გამონაზარდებით შემოსილი ნაყოფები, ამიტომ მასთან მუშაობისას (ხელით მარგვლა და სხვა ღონისძიება) საჭიროა გამაფრთხილებელი თავდაცვითი ღონისძიებების ჩატარება, სამუშაო უნდა განხორციელდეს ძალზე ფრთხილად, პირუტყვიც უნდა მოვარიდოთ ცენხრუსით დასარევლიანებულ ნაკვეთებზე ძოვებას. ცენხრუსის წინააღმდეგ ქიმიური საშუალებების—ჰერბიციდების გამოყენებას კი სამუშაოები უნდა განხორციელდეს პესტიციდებთან მუშაობის უსაფრთხოების წესების მკაცრი დაცვით, კერძოდ:  გამოსაყენებლად შერჩეული ჰერბიციდები უნდა ინახებოდეს სპეციალურ  დაცულ სათავსოში;

• ჰერბიციდების გადაზიდვის, შენახვის, სამუშაო ხსნარის დამზადებასა და შესხურებისას სამუშაოდ არ დაიშვებიან 18 წლის ასაკამდე ახალგაზრდები, ორსული და მეძუძური ქალები,
• ჰერბიციდებზე მუშაობის დაწყების წინ მომსახურე პერსონალს უნდა ჩაუტარდეს ახსნა განმარტება უსაფრთხოების წესების შესახებ,
• მომსახურე პერსონალი აღჭურვილი უნდა იყოს სპეციალური ტანსაცმელითა და ინდივიდუ-ალური დაცვის საშუალებებით (რეზინის ჩექმა, ხელთათმანი, ჩაფხუტი, კომბინეზონი, სათვალე, რესპირატორი ან  აირწინაღი),
• მცენარეთა ქიმიური დაცვის საშუალებებით მოწამვლის თავიდან ასაცილებლად გამოყენებულ უნდა იქნას შემდეგი აღჭურვილობა: წყალი, საპონი, სუფთა ქსოვილის ნაჭრები, პლედი (შოკის შემთხვევაში დაზარალებულზე დასაფარებლად), აქტივირებული ხის ნახშირი, პლასტმასის ჭურჭელი დაბინძურებული ფეხსაცმლისა და ტანსაცმლის შესანახად) პირველი დახმარების საშუალებები და სხვა, მუშაობის პროცესში მომსახურე პერსონალს ეკრძალება ალკოჰოლის მიღება, თამბაქოს მოწევა, წყლის დალევა და საჭმლის მიღება,
• მოწამვლის შემთხვევაში პაციენტს ეკრძალება სიგარეტის, ალკოჰოლის, აგრეთვე რძის მიღება რადგან მან შეიძლება გამოიწვიოს კუჭში მცენარეთა დაცვის ქიმიური საშუალებების სწრაფი შეწოვა,
• შესხურება უნდა მიმდინარეობდეს უქარო წყნარ ამინდში, რათა თავიდან ავიცილოთ ჰერბიციდის არათანაბარი განაწილება და გადატანა მოსაზღვრე ნაკვეთებში,
• სამუშაოს დამთავრების შემდეგ თბილი წყლითა და საპონით უნდა დაიბანონ ხელ-პირი (გამოივლონ პირში წყალი), მიიღონ თბილი წყლის შხაპი.
• ნახმარი ტანსაცმელი უნდა ინახებოდეს ცალკე სპეციალურად საამისოდ გამოყოფილ შენობაში პლასტმასის ჭურჭელში,
• ჰერბიციდების ტარა უნდა დაიწვას, ხოლო ლითონის კასრების გაუვნებლებისათვის გამოყენებულ უნდა იქნას კაუსტიკური სოდის 3% – იანი, კალცინირებული სოდის 5 %-იანი, ხის ნაცრის 7 %-იანი ახალჩამქრალი კირის 10%-იანი ხსნარები. შემასხურებელი ტექნიკა რამდენჯერმე უნდა დამუშავდეს გამოირეცხოს ტუტე ხსნარით, შემდეგ კი სუფთა წყლით.

კარლო ბუაჩიძე, ზაირა ტყებუჩავა