თევზების საარსებო გარემოს უზრუნველყოფა 

წყალსატევებში, წყალი წარმოადგენს, ჰიდრობიონტების და წყლის მცენარეების საარსებო გარემოს, ამიტომ მის ფიზიკო-ქიმიურ თვისებებზეა დამოკიდებული ფლორა და ფაუნის წარმომადგენლების არსებობა-განვითარება.

წყალი საუკეთესო გამხსნელია, რის შედეგადაც მისი შემაგენილობა ფართო დიაპაზონით იცვლება, 
რაც  მრავალ  ფაქტორზეა  დამოკიდებული, მაგალითად, როგორიცაა ნიდაგურ-გეოლოგიური, კლიმატურ-მეტეოროლოგიური, ბიოლოგიური და ა.შ., რაც თავის მხრივ განაპირობებს მის ფიზიკო-ქიმიურ თვისებებს ანსხვავებენ ზღვის (მლაშე) და მდინარის (მტკნარ) წყლებს, რაც საკმაოდ უხეში დაყოფაა, რადგანაც ერთმანეთისგან განსხვავდებიან არა მარტო სხვადასხვა მდინარისა და ზღვის წყლები, არამედ სხვადასხვა მიზეზებიდან გამომდინარე, ერთი და იგივე მდინარისა და ზღვის წყლები.

ზოგიერთი ზღვის წყლის მარილიანობა

ზღვა	მარილიანობა‰
შავი ზღვა	14-18
კასპიის ზღვა	საშუალოდ 13. მდ.ვოლგის შესართავთან 0,3.
ხმელთაშუა ზღვა	36-39

ჩვენში არსებული მდინარეების უმრავლესობა ჰიდროკარბონატული კლასისაა. HCO3- თან, ერთად წყალში უმთავრესად გვხდება: Ca2+; Na+ +K+; Mg2+; Cl-. რომელთა კონცენტრაცია მდინარის სათავიდან შესართავისაკენ მატულობს.

წყლის ტემპერატურა. წარმოადგენს მნიშვნელოვან ფიზიკურ სიდიდეს-გარე ფაქტორს წყალში მცხოვრები ცოცხალი ორგანიზმებისათვის, თევზებისა და კიბოსნაირების სხეულის ტემპერატურა წყლის ტემპერატურის პარალელურად იცვლება, ამიტომ ორგანიზმში მიმდინარე პროცესები უშუალოდ არის დამოკიდებული გარემოს ტემპერატურაზე. ტემპერატურის მომატება ოპტიმალურამდე, იწვევს თევზის კვებითი აქტიურობის გაზრდას, უმჯობესდება მათ მიერ საკვების ათვისება, სტიმულირდება პლასტიკური მიმოცვლა და ფერმენტული გადაქმნები, ტემპერატურის ცვლასთან ერთად იცვლება ნივთიერებათა ცვლა, რის შედეგადაც ოპტიმალურზე დაბალი ტემპერატურისას შეიმჩნევა თევზის დაკიბოსნაირების მომწიფების შენელება, ქვეითდება ქვირითის და ლარვების განვითარება.

ჩვენს ბუნებრივ წყალსატევებში, კობრისათვის ინტენსიური ზრდის პერიოდი 5-6 თვეა, როდესაც წყლის ტემპერატურა აღემატება 20°C-ს. ასე მაგალითად, თუ არის ზაფხული, რომლის დროსაც გვაქვს 2000 გრადუს/დღე, მაშინ ორწლიანი კობრის წონა აღწევს 450-500 გრ-ს, ხოლო გრილი ზაფხულის შემთხვევაში 1700-1800 გრადუს/დღე, მაშინ, თევზის მასა 270-370 გრამის ტოლია. ეს განსხვავება გამოწვეულია არა მარტო თბილი ზაფხულის პერიოდში ბუნებრივი საკვების მეტი ოდენობით, (რასაც რა თქმა უნდა დიდი როლი ენიჭება ), არამედ თევზის ორგანიზმში მიმდინარე პროცესებზე მომატებული ტემპერატურის დადებით ზეგავლენითაც. არა მხოლოდ სეზონური ტემპერატურული ცვლილებები მოქმედებენ ცოცხალი ორგანიზმების ზრდა განვითარებაზე არამედ დღე/ღამურიც.

მდინარე	dH° სიხისტე	HCO3- მგ/ლ	Ca2+ მგ/ლ	(Na++K+)მგ/ლ	(Na++K+)მგ/ლ	Cl- .მგ/ლ
მტკვარი ზემო დინება	2,7-7,8	70-173	24-41	3-30	1-10	9-39
მტკვარი ზემო დინება	4,5-13	107-205	28-54	11-44	4-18	25-62
რიონი	2,5-5,2	67-142	21-52	#	#	#
ენგური	1,5-2,5	56-97	14,7-24,4	#	#	#
ალაზანი	3,1-5,4	104-221	31-54	#	#	#
არაგვი	5,6-11	141-195	38-63	9-21	1,3-9,8	17-34

სხვადასხვა სახეობის თევზის ზრდის ოპტიმალური ტემპერატურები.

აქტიური ზრდის ტემპერატურა °C	თევზის სახეობა
8-17	გოჭალა ,ორაგულისებრნი, კალმახი, სიგა, ქარიყლაპია.
17-26	ზუთხისებრნი, გუწუ, ჩვეულებრივი ლოქო, კარჩხანა
24-30	კობრი,ლობანი, ამური ,სქელშუბლა ,არხის ლოქო.
28-36	თილაპია, ბუფალო, ინდოეთის კობრისებრნი ,აფრიკული ლოქო

მსოფლიოს მრავალ ქვეყანაში, ზრდის ტემპის მისაღწევად, და საკვების სრული ათვისებისათვის წყალს ხელოვნურად ათბობენ და 2-3 წლიანი ციკლის მაგიერ , გასაყიდ პროდუქციას 9 თვეში იღებენ.

ჩვენი ზოგიერთი მდინარეების საშუალო ტემპერატურები, თვეების მიხედვით.მოცემულია ცხრილ 6-ში.
აქვე უნდა გავითვალისწინოთ, ჩვენში არსებული მიწის ქვეშა თერმული და არტეზიული წყლების სიმრავლე.

ღმოსავლეთ, ასევე დასავლეთ საქართველოში აღრიცხულია სხვადასხვა შედგენილობისა და ტემპერატურის (30-18°C ) მქონე 300-მდე ბუნებრივი და ხელოვნური წყარო, რომელთა ჯამური დებეტი დღე-ღამეში 600 ათასამდე მ³-ია. ასევე მრავლად მოიპოვება ჩვენში არტეზიული და საწარმოო თბილი წყლები, რა თქმა უნდა საწარმოების სრული დატვირთვით მუშაობის შემთხვევაში.

სამწუხაროდ, ზემოთ აღნიშნული წყლების დიდი ნაწილი ამჟამად უმიზნოდ იკარგება, მაშინ როდესაც მათი წარმატებით გამოყენება შეიძლება მეთევზეობაში, როგორც ტრადიციულ სატბორე მეურნეობაში, ასევე ცენტრალიზებულ და საველე საინკუბაციო საამქროებში, თევზის ინდუსტრიული მეთოდით მომუშავე
დანადგარებში, დეკორატიულ მეთევზეობაში და დელიკატესური კიბოსნაირების (სხვადასხა სახის მდინარის კიბო, კრევეტები) მოშენებაში. ზემოთ ხსენებული წყლების დახმარებით შესაძლებელი ხდება ოპტიმალური გავხადოთ თევზის საარსებო გარემოს ტემპერატურული რეჟიმი, მაქსიმალურად შევამციროთ ან სრულიად გამოვრიცხოთ ცოცხალ ორგანიზმებზე არასახარბიელო კლიმატური პირობების ზემოქმედება.

ცივი წყლის თევზებთან რეზერვუარებში ტემპერატურის აწევისას, ზრდიან ცივი წყლის მიწოდების დებეტს. თბილ წყლიან ტბორებში, ტემპერატურის დაწევისას წყვეტენ ახალი წყლის მიწოდებას.

საქართველოს ზოგიერთი მდინარეების საშუალო ტემპერატურები, თვეების მიხედვით

მდინარე პუნქტი	საზრდოობის წყარო	I	II	III	IV	V	VI	VII	VIII	IX	X	XI	XII	საშ. °C ტემპერატურა
მტკვარი დაბა ლიკანი	თოვლი წვიმა	0,6	2,1	4,5	7,3	11,9	15,4	19,9	20,5	16,4	12,8	4,7	2,4	9,8
რიონი სოფ. გლოლა	მყინვარი მარადიული თოვლი	0,7	0,7	0,7	4,0	5,3	5,4	6,9	8,2	6,7	6,0	2,3	3,1	4,3
ალაზანი სოფ. შაქრიანი	თოვლი წვიმა	6,5	7,5	7,8	10,5	14,3	15,6	18,7	21,6	20,0	18,5	14,9	12,8	14,1
არაგვი სოფ. ჟინვალი	თოვლი წვიმა მყინვარი	0,9	1,5	3,3	6,1	8,6	10,9	13,6	14,7	12,1	8,5	5,2	2,0	7,3

წყლის ტემპერატურის დადებითმა ზეგავლენამ ჰიდრობონატების (უხერხემლოები, თევზები) ბიოლოგიური პროცესების ყველა ციკლზე, განაპირობა თბილი წყლის მეურნეობების შექმნის აუცილებლობა. პირველი თბილი წყლის მეურნეობები შეიქმნა იაპონიაში კობრის მოსაშენებლად, 1910 წელს პროფესორ ტინაკის მეთოდით.

თბილი წყლის მეთევზეობის ობიექტებმა განსაკუთრებით ფართო  გამოყენება ჰპოვა და დიდ წარმატებებს მიღწია 60-იან წლებში. როგორც ახალი პერსპექტიული მიმდინარეობა, იგი ახლაც იმყოფება განვითარების სტადიაში.

გამჭვირვალoბა. მის განსაზღვრას დიდი როლი ენიჭება სატბორე მეურნეობაში, სწორედ მისი საშულებით ხდება წყალსატევებში წყალმცენარეების მოქმედების, შესაბამისად ფოტოსინთეზის ზონის განსაზღვრა. წყლის გამჭვირვალობაზე ზეგავლენას ახდენენ სხვადასხვა ბიოქიმიური პროცესები.

გამჭვირვალობის საზომად გამოიყენება ე.წ. სეკის დისკი,  რომელიც წარმოადგენს, საზომ რულეტზე ან ზონარზე დამაგრებულ თეთრ ან შავ-თეთრ დისკს, რომელსაც წყალში მხედველობის არედან გაქრობამდე უშვებენ, რულეტზე მოცემულ სანტიმეტრების სიდიდე, რომლის დროსაც დისკს ვეღარ ვხედავთ ითვლება გამჭვირვალობის სიდიდედ. დისკის მაჩვენებლის მიხედვით ადგენენ ტბორებში საჭიროა თუ არა სასუქის შეტანა ან სხვა მელიორაციული სამუშაოს ჩატარება. ასე მაგალითად,თუ გამჭვირვალობა მერყეობს 15-30 სმ-ის ფარგლებში, მაშინ სასუქის შეტანა დაუშვებელია.

ფერი. დამოკიდებულია წყალში მიმდინარე ქიმიურ და ბიოლოგიურ პროცესებზე. შესაბამისად გარკვეულ წილად მაჩვენებელია წყალში ამა თუ იმ პროცესის მიმდინარეობისა. როგორც გამოკვლევებიდან ჩანს, შეფერილობა თავისთავად არ ასრულებს განსაკუთრებულ როლს ჰიდრობიონტების ცხოვრებაში, მაგრამ ბუნებრივი წყლის ფერის, რომელიც მომწვანო-ცისფერია, ცვლილება შეიძლება რაიმე არახელსაყრელი პროცესის დაწყების მაჩვენებელი იყოს.

სუნი და გემო. ხშირად გვეხმარება აღმოვაჩინოთ წყალში ესა თუ ის გაბინძურება. 50°C-ზე წყლის სუნი მძაფრი ხდება. მისი ინტენსიურობის გამოსახატავად გამოიყენება ტერმინები: უსუნო, სუსტი, საგრძნობი, ძლიერი, მძაფრი; აქვე მიუთითებენ სუნის გვარობაზე გაურკვეველი, ჭაობის, გოგირდწყალბადის და ა.შ.
გემოს საზღვრავენ იმ ტემპერატურაზე, რომელიც წყალს სინჯის აღების მომენტში გააჩნია ან ათბობენ მას 40°C-მდე. პირში იგუბებენ 10-15 მილილიტრ წყალს აყოვნებენ რამოდენიმე წამს და გადმოღვრიან.
განასხვავებენ ოთხ ძირითად გემოს: მლაშეს, ტკბილს, მწარეს, მჟავეს. აგრეთვე შეიძლება აღინიშნოს გემოც,  რომელიც წყალს დაჰკრავს (ტუტიანი, ლითონის ა.შ.)

წყლის ქიმიური თვისებები

წყალში გახსნილი ნივთიერებები პირობითად შეიძლება დავყოთ სამ ჯგუფად: გახსნილი აირები, მარტივი და რთული იონები, ორგანული ნივთიერებები.

აირების ხსნადობა დამოკიდებულია მრავალ ფაქტორზე: აირის გვარობაზე, წყლის ტემპერატურაზე, ატმოსფეროს პარციალურ წნევაზე, წყლის მინერალურ შედგენილობასა და სხვა.

როგორც, ცხრილიდან ჩანს აირების ხსნადობა უკუპროპორციულია წყლის ტემრატურის, ასევე მცირდება აირების ხსნადობა წყლის მინერალიზაციის ზრდასთან ერთად. რაც შეეხება პარციალური წნევის ზემოქმედებას, ის შემდგომში მდგომარეობს, კერძოდ წყალში გახსნილი აირები ყოველთვის ისწრაფიან წნევის შესაბამისად გასწორებისკენ. ე.ი. თუ მათი შემცვლელობა წყალში ნაკლებია ვიდრე ჰაერში, აირები იხსნებიან წყალში. წინააღმდეგ შემთხვევაში ადგილი აქვს უკუ მოვლენას. მაგალითად გოგირდწყალბადი და წყალბადი რომელთა პარციალური წნევა ატმოსფეოროში პრაქტიკულად ნულის ტოლია არ გროვდებიან წყალსატევებში და მათი წარმოქმნის შემთხვევაში გადადიან ატმოსფეროში.

მნიშვნელოვანი აირები და მათი ხსნადობა ცალ /ცალკე უნდა იქნეს განხილული: 
ჟანგბადი O2, როგორც ხმელეთის, ასევე წყლის ბინადართა არსებობისათვის ერთ-ერთი აუცილებელი ივთიერებაა, რომელიც უშუალოდ მონაწილეობს ყოველი ცოცხალი ორგანიზმის სასიცოცხლო პროცესში. ასევე საკვების და მეტაბოლიტების ჟანგვაც უშუალოდ მისი მონაწილეობით მიმდინარეობს, აქედან გამომდინარე ყოველი სახის წყალსატევებში უდიდესი ყურადღება, უნდა დაეთმოს ჟანგბადის ოპტიმალური ოდენობის შენარჩუნებას. ჟანგბადის მოთხოვნილება სხვადასხვაა, არა მხოლოდ განსხვავებული სახეობის თევზებს შორის არამედ ასაკობრივადაც. ასე მაგალითად ნაფოტას 8 დღიანი ლიფსიტები იღუპებიან ჟანგბადის კონცეტრაციისას 3,45 მგ/ლიტრზე; 49 დღიანები-1 მგ/ლ-ზე, ხოლო ზრდასრულები მგ/ლ-ზე.

ზემოთ თქმულიდან გამომდინარე ჟანგბადის ოპტიმალური ოდენობის შენარჩუნებას უდიდესი როლი ენიჭება, რაც შესაძლებელია: ჰიდრობიონტების ზომიერი ჩასმით, რაციონალური კვებით, მუდმივი აერაციით და ფილტრაციით. ცოცხალი ორგანიზმებისათვის საჭირო ჟანგბადის ოდენობის განსაზღვრის ორი მეთოდი არსებობს: ვინკლერის და ელექტროოქსიმეტრული. იზომება მგ/ლ-ში.

როგორც უკვე ითქვა, ჟანგბადის გარკვეული რაოდენობა იხარჯება წყალში არსებული ორგანული ნითიერებების დაჟანგვაზე. ამ პროცეს ჟანგვადობა ეწოდება და მას გამოსახავენ ჟანგბადის მილიგრამების იმ რაოდენობით, რომელიც აუცილებელია 1 ლიტრ წყალში არსებული ორგანული ნივთიერებების დასაჟანგად. განსაზღვრავენ ორი მეთოდით პერმანგანატული და ქრომატულით.

ჟანგბადის რაოდენობის შემცირებისას ზრდიან წყლის დებეტს, იყენებენ წყლის აერირების საშუალებებს.ნახშირორჟანგი CO2. გარკვეული ოდენობით ყველა სახის წყალსატევში გვხდება, განსაკუთრებით დიდი ოდენობით ტბორებში ადრეულ დილის საათებში, ხოლო გათენების თანავე მზის შუქის დახმარებით მცენარეები იწყებენ მის გადამუშავებას, რის შედეგადაც ითვისებენ ნახშირბადს და გამოყოფენ ჟანგბადს; ფოტოსინთეზისათვის ოპტიმალურ პირობას წარმოადგენს ნახშირორჟანგის კონცენტრაცია ტოლი 0,1–0,9%–ის, როცა მისი კონცეტრაცია 1-5 %-ის ტოლია, მაშინ ფოტოსინთეზის ინტენსიურობა მცირდება.

ოთარ ობოლაძე, რევაზ ხითარიშვილი,

„თევზის მომშენებელ-ოპერატორი“
(სტუდენტის სახელმძღვანელო)