სუბტროპიკული ხეხილოვნების გამრავლების მეთოდები

სუბ­ტრო­პი­კუ­ლი ხე­ხი­ლოვ­ნე­ბი, ისე რო­გორც სხვა ხე­ხი­ლოვ­ნები, მრავლ­დე­ბა თეს­ლი­თა და ვე­გე­ტა­ტი­ურ­ად.

სუბ­ტრო­პი­კულ მცე­ნა­რე­თა თეს­ლით გამ­რავ­ლე­ბას გან­სა­კუთ­რე­ბუ­ლი ად­გი­ლი ეთ­მო­ბა სე­ლექ­ცი­ა­ში, რად­გა­ნაც ის იძ­ლე­ვა სა­შუ­ალ­ებ­ას სხვა­დას­ხვა სა­მე­ურ­ნეო ნი­შან­თვი­სე­ბის მქო­ნე მცე­ნა­რე­თა შეჯ­ვა­რე­ბით მი­ვი­ღოთ ის­ე­თი მცე­ნა­რე­ე­ბი, რო­მელ­თა მსგავ­სი ბუ­ნე­ბა­ში ჯერ არ ყო­ფი­ლა. ამ მიზ­ნით მიღებულ ფორ­მა­თა სიმ­რავ­ლე კი სა­შუ­ალ­ებ­ას იძ­ლე­ვა მათ­გან შე­ვარ­ჩი­ოთ უკ­ეთ­ე­სი, რო­მე­ლიც მთლიანად შეე­საბამება ამ მცე­ნა­რის ნედ­ლე­ულ­ის­ად­მი წა­ყე­ნე­ბულ მოთ­ხოვ­ნე­ბს. გან­სხვა­ვე­ბუ­ლი სა­მე­ურ­ნეო და ბი­ოლ­ოგ­ი­უ­რი ნი­შან-თვი­სე­ბის მქო­ნე მცე­ნა­რე­თა შეჯ­ვა­რე­ბით მი­ღე­ბულ თა­ობ­ას ჰიბ­რი­დი ეწ­ოდ­ე­ბა, ხო­ლო შეჯ­ვა­რე­ბის პრო­ცესს – ჰიბ­­რი­დი­ზა­ცია.

შეჯ­ვა­რე­ბა შე­იძ­ლე­ბა მიმდინარეობდეს სა­ხე­ობ­ებს, ჯი­შებ­სა და ფორ­მებს შო­რის, ე.ი. იყოს ახ­ლო ნა­თე­სა­უ­რი და ას­ე­ვე შო­რე­ულ ნა­თე­სა­ურ­იც. ერ­თიცა და მე­ორ­ეც ფარ­თოდ გა­მო­იყ­ე­ნა ი. მი­ჩუ­რინ­მა, ხოლო ჩვენთან ქარ­თველ­მა მეც­ნი­ერ­ებ­მა სუბ­ტრო­პი­კულ მცე­ნა­რე­თა სე­ლექ­ცი­ა­ში, მა­გა­ლი­თად, ჩა­ის სე­ლექ­ცი­ა­ში აკ­ად. ქ. ბახ­ტა­ძემ, ციტ­რუ­სე­ბის სე­ლექ­ცი­ა­ში პროფ. ფ. მამ­ფო­რი­ამ და სხვა მკვლე­ვა­რებ­მა.

სუბ­ტრო­პი­კულ მცე­ნა­რე­თა თეს­ლით გამ­რავ­ლე­ბას ძირი­თა­დად მი­მარ­თა­ვენ სა­ნერ­გე მე­ურ­ნე­ობ­ა­ში სა­ძი­რე მა­სა­ლის გა­მო­საყ­ვა­ნად, მა­გა­ლი­თად, ციტ­რუ­სე­ბი­სათ­ვის ტრი­ფო­ლი­ატ­ის სა­ძი­რე გა­მო­ყავთ ტრიფოლიატის თეს­ლით, ხურ­მის სა­ძი­რე – კავ­კა­სი­ის ხურ­მის თეს­ლი­დან, ვარ­დის სა­ძი­რე – ას­კი­ლის თეს­ლი­დან და ა.შ. თეს­ლი­დან სა­ძი­რე­თა გა­მოყ­ვა­ნა უფ­რო მარ­ტი­ვი, სწრაფი და ია­ფი სა­შუ­ალ­ებ­აა. ამ­ა­ვე დროს ახ­ალ­გაზრ­და თეს­ლნერ­გის გა­მოყ­ვა­ნა იმ­ით­აც არ­ის გა­მარ­თლე­ბუ­ლი, რომ ის სა­ნამ­ყე­ნეს ნა­ყო­ფის ხა­რისხ­ზე უარ­ყო­ფით გავ­ლე­ნას ნაკ­ლებად ახ­დენს. გარ­და ამ­ი­სა, მცე­ნა­რე­თა თეს­ლით გამ­რავ­ლე­ბის დროს უფ­რო მა­ღა­ლია გამ­რავ­ლე­ბის კო­ეფ­იც­ი­ენ­ტი, უფ­რო მარ­ტი­ვი და ად­ვი­ლად ხელ­მი­საწვ­დო­მია ვიდ­რე ვე­გე­ტა­ცი­უ­რი გამ­რავ­ლე­ბა, ამ­იტ­ომ ჯერ კი­დევ ზო­გი­ერთ სუბ­ტრო­პი­კულ მცე­ნა­რე­თა კულ­ტუ­რა­ში მას გა­ბა­ტო­ნე­ბუ­ლი ად­გი­ლი უჭ­ირ­ავს. მა­გა­ლი­თად, დაფ­ნის, ტუნ­გის პლან­ტა­ცი­ებს აშ­ენ­ებ­ენ თეს­ლი­დან მი­ღე­ბუ­ლი ნერ­გით. თუმ­ცა ის უარ­ყო­ფი­თი მხა­რე, რაც მცე­ნა­რე­თა თეს­ლით გამ­რავ­ლე­ბის დროს მჟღავნ­დე­ბა (ნერ­გე­ბის სიჭ­რე­ლე), აქ თა­ვი­დან არ არ­ის აც­ილ­ებ­უ­ლი,  მაგ­რამ სა­თეს­ლე პლან­ტა­ცი­ებ­ის შექ­მნის გზით, უფ­რო გა­მო­თა­ნაბ­რე­ბუ­ლი თეს­ლის გა­მო­ყე­ნე­ბის გა­მო, ბუდ­ნობ­რი­ვი თეს­ვი­სა და ბუდ­ნი­დან უარ­ყო­ფი­თი სა­მე­ურ­ნეო ნიშ­ნე­ბის მქო­ნე მცე­ნა­რე­თა წუნ­დე­ბით, მი­ნი­მუ­მამ­დეა დაყ­ვა­ნი­ლი გე­ნე­რა­ცი­უ­ლი გამ­რავ­ლე­ბი­სათ­ვის და­მა­ხა­სი­ათ­ებ­ე­ლი უარ­ყო­ფი­თი მხა­რე.

ვე­გე­ტა­ტი­უ­რი გამ­რავ­ლე­ბა. სუბ­ტრო­პი­კულ კულ­ტუ­რებ­ში გა­მო­ყე­ნე­ბუ­ლია ვე­გე­ტა­ტი­უ­რი გამ­რავ­ლე­ბის შემ­დე­გი ხერ­ხე­ბი: გამ­რავ­ლე­ბა მყნო­ბით, გა­დაწ­ვე­ნით, კალ­მე­ბის და­ფეს­ვი­ან­ებ­ით, ბუჩ­ქე­ბის და­ყო­ფით (ნა­ბარ­ტყით, ფე­სუ­რის ან ფეს­ვის ამ­ონ­აყ­რით) და ფოთ­ლის და­ფეს­ვი­ან­ებ­ით. იმ­ის­და მი­ხედ­ვით, თუ რო­მელ კულ­ტუ­რას­თან გვაქვს საქ­მე, შე­იძ­ლე­ბა გა­მო­ვი­ყე­ნოთ გამ­რავ­ლე­ბის ჩა­მოთ­ვლი­ლი ხერ­ხი­დან ერ­თი რო­მე­ლი­მე, ან რამ­დე­ნი­მე. მა­გა­ლი­თად, ჩა­ის ვამ­რავ­ლებთ კალ­მე­ბის და­ფეს­ვი­ან­ებ­ით და თესლით გე­რანს – კალ­მე­ბის და ფოთ­ლე­ბის და­ფეს­ვი­ან­ებ­ით, ვე­ტი­ვე­რი­ას – ბუჩ­ქე­ბის და­ყო­ფით, რამს – ბუჩ­ქის და­ყო­ფით ან ფე­სუ­რე­ბით და ა.შ. გან­ვი­ხი­ლოთ ვე­გე­ტა­ტი­უ­რი გამ­რავ­ლე­ბის ჩა­მოთ­ვლი­ლი ხერ­ხე­ბი ცალკ-ცალ­კე.

გამ­რავ­ლე­ბა მყნო­ბით. მყნო­ბა არ­ის ქი­რურ­გი­უ­ლი ოპ­ერ­აც­ია, რო­დე­საც ერ­თი მცე­ნა­რის ვე­გე­ტა­ცი­უ­რი ნა­წი­ლი შე­სა­­ხორ­ცებ­ლად გა­და­აქვთ მე­ო­რე მცე­ნა­რე­ზე. გა­და­ნერ­გი­ლი სხვა მცე­ნა­რის ნა­წი­ლის შე­ხორ­ცე­ბის შემ­დეგ მი­ღე­ბულ მცე­ნა­რეს ნამ­ყე­ნი ეწ­ოდ­ე­ბა.

ვე­გე­ტა­ტი­უ­რი გამ­რავ­ლე­ბის ამ ხერხს ფარ­თოდ იყ­ენ­ებ­ენ მემ­ცე­ნა­რე­ობ­ა­ში, გა­სან­კუთ­რე­ბით კი – მე­ხი­ლე­ობ­ა­ში.

იმ­ის­და მი­ხედ­ვით, თუ რა დი­ამ­ეტ­რი­საა სა­ძი­რე და სა­ნამ­ყე­ნე, ან სა­ნამ­ყე­ნის რა ნა­წი­ლი უნ­და შე­უხ­ორ­ცდეს სა­ძი­­რეს, არ­ჩე­ვენ მყნო­ბის რამ­დე­ნი­მე ხერხს: I – რო­დე­საც სა­ძი­რე და სა­ნამ­ყე­ნე თანაბარი დი­ამ­ეტ­რი­საა, მი­მარ­თა­ვენ კო­პუ­ლი­რე­ბას; II – რო­დე­საც შე­სა­ხორ­ცებ­ლად სა­ძი­რე­ზე გა­­­და­აქვთ მხო­ლოდ ერ­თი მომ­წი­ფე­ბუ­ლი კვირ­ტი, ეწ­ოდ­ე­ბა კვირ­ტით მყნო­ბა ან ,,ოკ­ულ­ირ­ე­ბა”, III – თუ სა­ძი­რეს დი­ა­­მ­ეტ­რი უფ­რო დი­დია, ვიდ­რე სა­ნამ­ყე­ნე­სი, მა­შინ მი­მარ­თა­ვენ მყნო­ბას კალ­მით (გახ­ლეჩ­ვით, კან­ქვეშ, უნ­აგ­ირ­ის­ებრ და ცერად გადაჭრილი ნამყენისა და სანამყენის ერთმანეთზე დადარებით).

კვირ­ტით მყნო­ბა (ოკ­ულ­ირ­ე­ბა) მყნო­ბის ყვე­ლა­ზე გავრ­­ცე­ლე­ბუ­ლი და ეკ­ონ­ომ­ი­ურ­ად გა­მარ­თლე­ბუ­ლი წე­სია მეხილეობაში. კვირ­ტით მყნო­ბის დროს აუც­ილ­ებ­ელ­ია სა­ძი­რე­ში გაძ­ლი­ერ­ებ­უ­ლი წვენ­თა მოძ­რა­ო­ბა იყოს და და­სამ­ყნე­ლი კვირ­ტი კარ­გად მომ­წი­ფე­ბული.

კვირ­ტით მყნო­ბას ციტრუსოვნებში აწ­არ­მო­ებ­ენ ერთ-ორ­წლი­ან 7-10 მმ სიმ­სხოს სა­ძი­რე­ზე, იმ პე­რი­ოდ­ში, რო­დე­საც წვე­ნის მოძ­რა­ო­ბა გაძ­ლი­ერ­ებ­ულ­ია – აგ­ვის­ტო-სექ­ტემ­ბერ­ში. სა­­ნა­მ­­ყე­ნე კალ­მე­ბი, სა­იდ­ან­აც კვირ­ტე­ბი უნ­და აიჭ­რას, მზა­დ­დე­ბა შე­მოწ­მე­ბუ­ლი სა­დე­დე ხე­ებ­იდ­ან. რაც უფ­რო ნაკ­­ლე­ბი იქ­ნე­ბა დრო კალ­მე­ბის აჭ­რი­სა და მყნო­ბის ოპ­ერ­აც­ი­ის შეს­რუ­ლე­ბას შო­რის, მით უფ­რო მე­ტია, სხვა თა­ნა ბარ პი­რო­ბებ­ში, ნამ­ყე­ნის შე­ხორ­ცე­ბის ალბათობა.

კალ­მით მყნო­ბა. კალ­მით მყნო­ბის მრავალი მეთოდია ცნო­ბი­ლი. იმ შემ­თხვე­ვა­ში, რო­დე­საც სა­ძი­რე და სა­ნამ­ყე­ნე თა­ნა­ბა­რი სის­ქი­საა, მა­შინ მი­მარ­თა­ვენ კო­პი­ლი­რე­ბას, რაც სრულ­­­­­­დე­ბა და­ნის ერ­თი მოს­მით, სა­ძი­რე­სა და 2-3 კვირ­ტი­ან სა­ნამ­ყე­ნე­ზე ცალ-ცალ­კე ცე­რად ჭრი­ლის გა­კე­თე­ბით, იმ ან­გა­რი­შით, რომ ჭრი­ლის სიგრ­ძე სამ­ჯერ მე­ტი იყ­ოს სის­ქე­ზე, ამ­ის შემ­დეგ სა­ძი­რე­სა და სა­ნამ­ყე­ნეს აერ­თე­ბენ. სა­ძი­რე სა­ნამ­ყე­ნის ურ­თი­ერთ-მორ­გე­ბის შემ­დეგ ჭრი­ლო­ბას შე­ახ­ვე­ვენ პო­ლი­ეთ­ილ­ენ­ის ლენ­ტით და გა­რე­დან წა­უს­ვა­მენ ბა­ღის მა­ლა­მოს ან ამოავლებენ მასში.

კალ­მით მყნო­ბის შემ­თხვე­ვა­ში, რო­დე­საც სა­ძი­რე უფ­რო მსხვი­ლია ვიდ­რე სა­ნამ­ყე­ნე, მი­მარ­თა­ვენ გა­პო­ბით, კან­ქვეშ, გვერ­დი­თი ჭრი­ლის ან მა­თი მო­დი­ფი­ცი­რე­ბულ მყნო­ბის წესს.

გა­პო­ბით მყნო­ბა. მყნო­ბის ეს წე­სი გამოიყენება მა­შინ, რო­დე­საც მოზრ­დი­ლი მცე­ნა­რის ვარ­ჯის შეც­ვლა სურთ გა­დამ­ყნო­ბით. ამ­ის­ათ­ვის და­სამ­ყნობ ტოტს გადაჭრი­ან ხერ­ხით ჰო­რი­ზონ­ტა­ლუ­რად დანით, მო­ას­წო­რე­ბენ ზე­და­პირს და შემ­დეგ ერ­თი ან ორი მი­მარ­თუ­ლე­ბით სიგრ­ძე­ზე გა­აპ­ობ­ენ. პირ­ველ შემ­თხვე­ვა­ში ორი, ხო­ლო მე­ო­რე შემ­თხვე­ვა­ში ოთ­ხი სო­ლი­სებრ­ქუს­ლი­ა­ნი კა­ლა­მი შე­იძ­ლე­ბა ჩავ­სვათ გახ­ლე­ჩილ ად­გილ­ზე ისე, რომ კალ­მის და სა­ძი­რის კამ­ბი­ალ­უ­რი ქსო­ვი­ლე­ბი ერ­თმა­ნეთს ზუსტად და მჭიდ­როდ და­ემ­თხვეს, რის შემ­დეგ შე­ახ­ვე­ვენ და ჭრი­ლო­ბას ბა­ღის მა­ლა­მოს წა­უს­ვა­მენ.

კან­ქვეშ მყნო­ბა საკ­მა­ოდ გავრ­ცე­ლე­ბუ­ლი ხერხია და ის უფ­რო მარ­ტი­ვია, ვიდ­რე გა­პო­ბით მყნო­ბა. ამ­ის­ათ­ვის და­სამ­ყნო­ბი ხის ვარ­ჯში 3-5 სმ სის­ქის პირ­ვე­ლი და მე­ო­რე რი­გის გვერ­დი­თი ტო­ტე­ბი წვენ­თა დი­ნე­ბის დაწ­ყე­ბის შემ­დეგ ჰო­რი­ზონ­ტა­ლუ­რად გა­და­იხ­ერ­ხე­ბა, მოს­წორ­დე­ბა ზე­და­პი­რი დანით და ტო­ტე­ბის გას­წრივ კან­ზე მერ­ქნის და­უზ­ი­ან­ებ­ლად ჭრი­ლი გა­კ­ეთ­დე­ბა, ხო­ლო მძი­ნა­რე სა­ნამ­ყე­ნეს, 2-3 კვირ­ტით, ქვე­და მუხ­ლი­დან და­ნის ერ­თი მოს­მით ცე­რად წათ­ლი­ან, შემ­დეგ და­სამ­ყნობ ტოტ­ზე (სა­ძი­რე­ზე) ჭრი­ლის გას­წვრივ გა­და­წე­ვენ კა­ნის ნა­პი­რებს და მას­ში კა­ლამს ჩას­ვა­მენ ისე, რომ სა­ძი­რე და სა­ნამ­ყე­ნეს კამ­ბი­უმ­ის ქსო­ვი­ლე­ბი ურ­თი­ერთ მჭიდ­როდ და­ემ­თხვეს, რის შემ­­­დეგ ჭრი­ლო­ბას შე­ახ­ვე­ვენ და ბა­ღის მა­ლა­მოს წა­უს­ვა­მენ.

ციტრუსების გამრავლება

იტ­რუ­სე­ბი, რო­გორც სხვა ხე­ხი­ლოვ­ნე­ბი, მრავლ­დე­ბა ორი წე­სით: თეს­ლით და ვე­გე­ტა­ტი­ურ­ად. თეს­ლით ნამ­რავლს გა­აჩ­ნია რი­გი თა­ვი­სე­ბუ­რე­ბა­ნი: ვერ ინ­არ­ჩუ­ნებს ჯი­ში­სათ­ვის და­მა­ხა­სი­ათ­ებ­ელ ბი­ო­ეკ­ოლ­ოგ­ი­ურ და სა­მე­ურ­­ნეო ნი­შან-თვი­სე­ბებს, წარ­მო­შო­ბს ჭრელ შთა­მო­მავ­ლო­ბას, ამ­იტ­ომ­აც წარ­მო­ებ­ის­ათ­ვის ძი­რი­თა­დად ვე­გე­ტა­ტი­უ­რი წე­სით გამ­რავ­ლე­ბას მი­მარ­თა­ვენ.

ციტ­რუ­სე­ბის ვე­გე­ტა­ტი­ურ­ად გამ­რავ­ლე­ბი­სას იყ­ენ­ებ­ენ მყნო­ბას და კალ­მე­ბით გამ­რავ­ლე­ბას. მყნო­ბი­სათ­ვის აუც­ილ­ებ­ელ­ია სა­ძი­რე და სა­ნამ­ყე­ნე. სა­ძი­რის სწო­რად შერ­ჩე­ვას უდ­იდ­ე­სი მნიშ­ვნე­ლო­ბა აქვს და იგი გავ­ლე­ნას ახ­დენს სა­ნამ­ყე­ნეს ზრდის სიძ­ლი­ერ­ე­ზე, მსხმო­ი­არ­ობ­ის დაწ­ყე­ბა­ზე, მო­სავ­ლი­ან­ობ­ა­ზე, ყინ­ვა­გამ­ძლე­ობ­ა­ზე, სი­ცოც­ხლის ხან­გრძლი­ვო­ბა­ზე და სხვა. სა­ძი­რე­ებს ჩვე­ულ­ებ­რივ, თეს­ლით ამ­რავ­ლე­ბენ.

ციტ­რუ­სების სა­ძი­რე­ებ­იდ­ან სამ­რეწ­ვე­ლო მნიშ­ვნე­ლო­ბა აქვს ორ სა­ხე­ობ­ას: ბი­გა­რა­დი­ას (ციტ­რუ­სის გვა­რი­დან) და ტრი­ფო­ლი­ატ­ას (პონ­ცი­რუ­სის გვა­რი­დან), რო­მე­ლიც ყინ­ვა­გამ­ძლეა, ფო­თოლ­მცვე­ნია და მას­ზე დამ­ყნი­ლი ციტ­რუ­სე­ბი მეტი ყინვაგამძელობით გამოირჩევიან.

ტრი­ფო­ლი­ატ­ას თეს­ლი მზად­დე­ბა წი­ნას­წარ შერ­ჩე­უ­ლი სა­დე­დე ხე­ებ­იდ­ან, 5-6 კგ ნა­ყო­ფი­დან მი­იღ­ე­ბა 1 კგ თეს­ლი, ხოლო ერთი კილოგრამი თესლიდან 3-3,4 ათასი ტრი­ფოლიატის აღმონაცენი. იგი ით­ეს­ე­ბა 15 ნო­ემ­ბრი­დან 15 დე­კემ­ბრამ­დე და ად­რე გა­ზაფ­ხულ­ზე _ 15 თე­ბერ­ვლი­დან 15 აპ­რი­ლამ­დე, 20-30 სმ-ის მწკრივში, ხო­ლო თეს­ლებს შო­რის კი – 2-3 სმ-ის და­შო­რე­ბით, თეს­ვის სიღრ­მე 2-3 სმ-ია.

სა­ძი­რე­ე­ბი ირ­გვე­ბა 15 ოქ­ტომ­ბრი­დან 15 ნო­ემ­ბრამ­დე ან 15 თე­ბერ­ვლი­დან 1 აპ­რი­ლამ­დე. დარ­გვის წინ, ერ­თი თვით ად­რე ნი­ად­ა­გი მუ­შავ­დე­ბა 20-25 სმ სიღრ­მე­ზე. სა­ნერ­გე­ში მოვ­ლის ყვე­ლა ღო­ნის­ძი­ე­ბა ზაფ­ხუ­ლის გან­მავ­ლო­ბა­ში ისე უნ­და მო­ეწ­ყოს, რომ მყნო­ბის პე­რი­ოდ­ის­ათ­ვის სა­ძი­რე­ებ­ის ღე­როს დი­ამ­ეტრ­მა 8-10 მმ-ს მი­აღ­წი­ოს, რაც პირველივე წელს თითქმის შეუძლებელია.

სამ­ყნო­ბი კალ­მე­ბი უნ­და ავ­იღ­ოთ წი­ნას­წარ შერ­ჩე­უ­ლი სა­დე­დე ხე­ებ­იდ­ან, ვი­ნა­იდ­ან ამ დროს დაშ­ვე­ბუ­ლი შეც­დო­მა გვი­ან მჟღავნ­დე­ბა და შემ­დეგ მი­სი გა­მოს­წო­რე­ბა პრაქ­ტი­კუ­ლად შე­უძ­ლე­ბე­ლია. კალ­მე­ბი უნ­და იყ­ოს მომ­წი­ფე­ბუ­ლი, სა­ღი, და­უზ­ი­ან­ებ­ე­ლი კა­ნით.

კვირ­ტით მყნო­ბა. ვე­გე­ტა­ტი­უ­რი გამ­რავ­ლე­ბის სხვა­დასხვა ხერ­ხია ცნო­ბი­ლი, მაგ­რამ ციტრუსების მყნო­ბა­ში უპ­ირ­ატ­ე­სი მნიშ­ვნე­ლო­ბა კვირტით მყნო­ბას ენ­იჭ­ე­ბა. ძი­­რი­თა­დად მყნო­ბა ტარდება 1 აგ­ვის­ტო­დან 15 სექ­ტემ­ბრამ­დე.

მყნო­ბა უმ­ჯო­ბე­სია ჩა­ტარ­დეს ჩრდი­ლო­ეთ­ის, ჩრდი­ლო-და­სავ­ლე­თის და ჩრდი­ლო-აღ­მო­სავ­ლე­თის მხა­რე­ზე. სამ­ხრე­თით კვირ­ტის ჩას­მას უნ­და ვე­რი­დოთ, რად­გან მზის სხი­­ვებ­ის მოქმედებამ შესაძლებელია ნამ­ყე­ნი გა­მო­აშ­როს. მყნო­ბა არ შე­იძ­ლე­ბა წვი­მა­ში, დი­ლით ნა­მის გაშ­რო­ბამ­დე, აგ­რეთ­ვე ძლი­ე­რი ქა­რი­ს ან სიც­ხის დროს.

მან­და­რი­ნი­სა და ფორ­თოხ­ლის სტან­დარ­ტულ ნერ­გებს უნ­და ჰქონ­დეს 15-20 სმ-ის შტამბი, ხოლო ლი­მო­ნი­სას, 2-3 ძი­რი­თა­დი ტო­ტითა და 7-10 სმ-ის სი­მაღ­ლის შტამ­ბი.

ციტ­რუ­სებ­ში მცე­ნა­რის ვარ­ჯის ფორ­მი­რე­ბა იწ­ყე­ბა სა­ნერ­გე­ში და მთავრ­დე­ბა ბაღ­ში. ვარ­ჯის ფორ­მას გა­ნა­პი­რო­ბებს შტამ­ბის სი­მაღ­ლე და ძი­რი­თა­დი ტო­ტე­ბის განლა­გე­ბა. შტამ­ბის სი­მაღ­ლის მი­ხედ­ვით გა­ნარ­ჩე­ვენ: 1. ბუჩ­ქე­ბის ფორ­მას სი­მაღ­ლით 15-20 სმ; 2. და­ბალ­შტამ­ბი­ან ფორ­მას, სი­მაღ­ლით 30-55 სმ; 3. სა­შუ­ა­ლო შტამ­ბი­ანს, რო­მელ­თა სი­მაღ­ლეა 60-80 სმ; 4. მა­ღალ­შტამ­ბი­ან ფორ­მას, სი­მაღ­ლით 120-150 სმ და ზე­ვით.

კალ­მე­ბით გამ­რავ­ლე­ბა. ამ წესს ყვე­ლა ციტ­რუ­სო­ვა­ნი მცენარე ერ­თნა­ირ­ად არ ექ­ვემ­დე­ბა­რე­ბა. ლი­მო­ნის და ციტ­რო­ნის კალ­მე­ბი შე­და­რე­ბით ად­რე და სწრა­ფად ფეს­ვი­ან­დე­ბა, ხო­ლო მან­და­რი­ნი, ფორ­თო­ხა­ლი, გრე­იფ­რუ­ტი ძნე­ლად.

ციტ­რუ­სებში სამ­რეწ­ვე­ლო მიზ­ნით მი­მარ­თა­ვენ მხო­ლოდ ლი­მო­ნის და­ფეს­ვი­ან­ებ­ას კალ­მე­ბით, რომ­ლებ­საც იღ­ებ­ენ მხო­ლოდ მიმ­დი­ნა­რე წლის ზრდა­დამ­თავ­რე­ბუ­ლი პირ­ვე­ლი ზრდის ყლორ­ტე­ბი­დან, მა­თი დი­ამ­ეტ­რი არ უნ­და იყ­ოს 4-5 მმ-ზე ნაკ­ლე­ბი, წი­ნა­აღმ­დეგ შემ­თხვე­ვა­ში ძნე­ლად ფეს­ვი­ან­დე­ბა და სუს­ტად ვი­თარ­დე­ბა.

და­სა­ფეს­ვი­ან­ებ­ლად ჭრი­ან 8-12 სმ-ის სიგრ­ძის 4-5 კვირ­ტი­ან კა­ლამს. პირ­ვე­ლი ჭრი­ლი კეთ­დე­ბა ქვე­და კვირ­ტის შემ­დეგ, კალ­მის ზე­და ბო­ლოს 3 მმ-ის და­შო­რე­ბით. და­სა­ფეს­ვი­ან­ებ­ელ კალ­მებს ქვე­და ორ ფო­თოლს აშ­ორ­ებ­ენ, ხო­ლო ზე­და 2-3 ფო­თო­ლი რჩე­ბა, ზოგ­ჯერ ფოთ­ლებს სა­ნა­ხევ­როდ კვე­ცა­ვენ. უფ­ოთ­ლო კალ­მე­ბი სუს­ტად ფეს­ვი­ან­დე­ბა და შე­მოდ­გო­მა­ზე მი­სი გან­ვი­თა­რე­ბა ძნელ­დე­ბა. ლი­მო­ნის და­კალ­მე­ბა ხელ­საყ­რელ კლი­მა­ტურ პი­რო­ბებ­ში შე­იძ­ლე­ბა ჩა­ტარ­დეს მთე­ლი წლის გან­მავ­ლო­ბა­ში. კალ­მე­ბი და­სა­ფეს­ვი­ან­ებ­ლად ირ­გვე­ბა სათ­ბურ­ში ან ორ­ან­ჟე­რი­ა­ში. სუბ­ს­­ტრა­ტად გა­მო­იყ­ენ­ე­ბა მდი­ნა­რის სი­ლა, რო­მე­ლიც იყ­რე­ბა 20 სმ-ის სის­ქის ფე­ნით. და­კალ­მე­ბის არ­ეა 5X10 სმ, დარ­გვის სიღრ­მე 2-3 სმ.

კალ­მე­ბი ირ­წყვე­ბა წვრი­ლი ჭავ­ლით. სუბსტრატი  და­კალ­მე­ბის პე­რი­ოდ­ში უნ­და იყ­ოს ტე­ნი­ა­ნი. ფეს­ვე­ბის გან­ვი­თა­რე­ბის შემ­დეგ, რო­დე­საც ზრდას და­იწ­ყებს ზე­და კვირ­ტი და და­ფეს­ვი­ან­ებ­უ­ლი მცე­ნა­რე აღ­წევს 25-30 სმ-ის სი­მაღ­ლეს და იგი შე­იძ­ლე­ბა მუდ­მივ ად­გილ­ზე გადავიტანოთ დასარგავად.

რეზო ჯაბნიძე,

სსმმ აკადემიის აკადემიკოსი